Сакрат Яновіч - Доўгая сьмерць Крынак

— Папі, Сьцяпанка, малачка.

— Што ты яму даеш, Кіра? Ад малака — падскочыць тэмпэратура!

— Піць, — вымавіў Сьцяпан.

У кухні забразгацела бляшаная пасудзіна. Няйначай, упаў гаршчок з пліты; ёмісты, у якім гатуюць капусту, квашаную, тлустую, са сьвіным мясам, смакавітай лычавінай.

— Асьцярожна! — цешча да Кіры. — Бяжыш, як на пажар... Бу-б-б-б-бу— бу...

— Мама, ты куды паклала лімоны?

— На падваконьнік, каб ня сохлі яны. Вунь, там... бу-бу...

— А тварог?

— Няма тварагу. Трэба купіць, бу-бу-бу-бу...

Сьцены — высокія, як справядлівасьць.

Панурыя, карычневыя, забруджаныя яны. На атаманцы — сакратарка, з пакалечанымі грудзьмі, раптам зварухнулася й прамовіла (не расплюшчыўшы вачэй):

"Я бачу вас, пане Сумленевіч. Непатрэбна дрыжыце вы. Ах, хварэеце й, пэўна, па вашай скуры прабягае марозік; гэта нармальнае ў час грыпозу. А мне, вось, усё роўна... Штосьці вам скажу, пане Сумленевіч. Ёсьць на тое нагода, дык паслухайце мяне. Гэта вы вінаватыя ў маёй сьмерці! Так. Ведаеце, калі капітан прывёў вас у тую кватэру, дык я яшчэ жыла, але не хацела адзывацца... Капітан не зразумеў-бы мяне й гэта зашкодзіла-б вам. Такія, як ён, здольныя думаць толькі па зададзенай тэме. Ураднік! Ад яго трэба быць здалёку..."

"Чаму вы гаворыце, што я вінаваты ў вашай сьмерці?" — запытаў Сьцяпан, так і не пачуўшы свайго голасу. У горле казытала яму пякотка...

"Сказаць?" — уздрыганулі яе вейкі.

"Скажы, дарагая! Табе-ж ужо ўсё роўна, прабач мне гэтую шчырасьць".

"Ого, ты цікавісься тым, што пра цябе думаюць іншыя. Значыць, нялёгка цяпер табе: напала на цябе чалавечая іржа. Ад яе ніхто яшчэ не схаваўся. Часамі й я думала: як доўга ты паблішчыш..."

"Кажы пра маю віну!"

"Віна твая ў тым, што ты, Сьцяпан, добры чалавек. Гэтым і пакрыўдзіў ты мяне. А ведаеш, як? Прызвычаіўшы мяне да годнасьці, зрабіўшы ганаровай жанчынай! Таму й страціла я жыцьцё, тое, што самае каштоўнае, без чаго няма мяне! Адкажаш: засталася ідэя чалавечнасьці. Каму яна засталася? Жывым ці не? Жывым. Чалавечным? Ці чалавечным, пытаю..."

"Я, усё-такі, не разумею цябе, хоць і здагадваюся..."

"Твая здагадка зьяўляецца здагадкай мужа, што вярнуўся з крывавай вайны, на якой, па-п'янаму, застрэліў ён упартую жанчыну ворага, бо, у пярынах занятай ім спальні, яна падзерла яму твар... Здагадкай, чаму гэта твая жонка жывая й здаровая пасьля таго, як тут бушаваў, мабыць, той-жа жанчыны, чалавек... Той, што глядзеў са шлюбнага партрэту ў чужамоўнай сям'і... Ах, ня муч ты мяне!"

"Прабач".

'Іх было трох..."

"Ага, а як яны называліся?"

"Мужчыны".

"Але — як называліся?"

"Я сказала".

"Прозьвішчы іх патрэбныя! Прозьвішчы..."

— Сьцяпанка... Сьцяпанка, чуеш мяне?

— Кіра...

— Паеш, Сьцяпанка, тваражку. У ім шмат кальцыю, для ўзмацненьня тваіх тканак... Во, бачыш, кроў з носа цячэ табе, — Кіра выцерла яе бінтам. — Еш. Сілком еш.

— Потым, Кірачка.

Сонныя мроі, як дасказаньне чагосьці, што не знаходзіла сьвядомай фармулёўкі, як занадта жахлівае, не падлеглае надзённаму досьведу, безадказнае, нічым датыкальным не пацьверджанае, але верагоднае, сумяшчальнае ў лёгіцы прадчуваньня, у вокаімгненнай упэўненасьці, якая ў час адпачытай цьвярозасьці ўспрымаецца быццам прадаўгаватая рыжынка лісіцы на мяжы поля, дзе штораз спатыкаемся аб парудзел^ія валуны, звычайныя, цікавыя або нецікавыя асаблівасьцю ці банальнасьцю формы; як сабака, які ўсьцешвае нас тым, што ён, аказваецца, ня воўк, хоць i на дзіва вырас.

"Крадуць! Хто ня цягне да сябе, той ідыёт. Гэта ўжо сталася эстрадным фальклёрам. Слухаў-жа ты радыё-кабарэ: Апошнія паведамленьні з краіны. На адным з панадворкаў Драпежнай вуліцы ў Грашаградзе дзеці гулялі ў зладзеяў ды паліцыянтаў, нарабіўшы гэтым нечуванай панікі — менавіта, іх бацькі, на ўсякі выпадак, начавалі ў сваякоў, хі-хі-хі..."

"Кіра, Кірачка, зьлітуйся..."

"Спектакль п'есы пра каапэратыў ДЗЯРЫ-БЯРЫ. Публіка спачувае камбінатару й злуецца на сяржанта, які бяз ордэну на арышт уварваўся ў кватэру Мондрай Гловы, героя нашага часу зь лёгкай рукою на не сваё, хі-хі-хі..."

"Кірачка... "

"Што — Кірачка? Ну, што? Баліць табе маё апавяданьне, га? Эх, наіўнота ты. Адкуль у цябе, атэіста, такія першахрысьціянскія адносіны да жыцьця, га? Дабром — зло... Сьмяяцца хочацца. I плакаць! Чэрнь бяжыць наглядзецца ў кіно, як шляхетны шэрыф па-бандыцку распраўляецца са злачынцамі, верачы яму, што іначай нельга... I мае яна ў гэтым трагічную рацыю! З палёгкай выходзіць сабе з кінасэансу, які закончыўся сцэнай пагібелі крывамордых рабаўнікоў i цудоўнага стражніка закону; трупы іх засыпаюць пяскі Нэвады. Навечна..."