Сакрат Яновіч - Доўгая сьмерць Крынак

Прывіталі яго там па-сьвяточнаму. Дырэктар даведваўся пра здароўе Сьцяпана; забываўся ён, стары, і зноўку распытваў... Пілі чорную каву й ласаваліся шакаладкамі. — Пры тваім здароўі ня будзе грэху табе й чарачку сьцябнуць, — бесцырымонна запрапанаваў ён Сумленевічу. — Не кажы, што ня можаш, бо не паверу, — і прынёс ён балгарскага рому. — Выпі, брацец, пагрэйся сабе з дарогі. А я падаб'ю табе каманьдзіроўку на ўсе дні, ды вяртайся ты здаровенькі да сваёй маладой жонкі... Чаго тут будзеш тырчэць стаўбуном?

Гэта ня быў жарт зь яго, дырэктара, боку.

— За выпіўку дзякую вам. Ня буду.

— Ром — гэта выпіўка? Э-э, кпіш ты ці дарогу напытваеш? Ну, давай... наліў ён толькі Сьцяпану, у паўшклянку. — Я ўжо не магу, братка, адпіў сваё ў маладыя гады. Ох i даваў я па бутэльках! Каб ты тое бачыў...

— Не, — Сьцяпан перажываў, як кажуць, усё разам: злавалі яго бацькоўскі тон дырэктара, нахабства, а найбольш — безуважнасьць. — Перастаньце, пане дырэктар. Мне час брацца за справу.

— Што? Хочаш нас кантраляваць?

— Для таго я й прыехаў.

— Хто цябе прыслаў?

— Старшыня.

— Эх, ня маеце вы чым займацца, — дырэктар устаў да недачыненых дзьвярэй: — Манька! — i зноў расьсеўся. — Манька! — ён паўтарыў крык: ніхто не паяўляўся.

— Дзякую вам за пачастунак, — Сьцяпан зьняў зь вешалкі цёплае адзеньне, здагадваючыся, што дырэктар уступіў яму ў гэтым, неспадзяваным, сутыкненьні.

Цераз парог пераступіла жанчына, аб якой можна было падумаць, што яе разбудзілі. — Чаго?! — сказала яна адзінюткае слова, на нікога ня гледзячы.

— Завядзі, Маня, гэтага пана... — дырэктар растлумачыў ёй, да каго. — Ён зь Беластоку. Ну, давай, — ён чагосьці шукаў у кішэні свайго пінжака, перахіліўшы галаву.

Адміністрацыя памяшчалася ў вялізным пакоі, у якім, магчыма, некалі быў клюб. Сумленевічу знайшлося месца за незанятым пісьмовым сталом, што стаяў у куце, ла акна. ("Ужо другі тыдзень, як хварэе", — паведамілі яму пра непрысутнага супрацоўніка.) Працавалі тут, пераважна, жанчыны. Сэкцыяй паслугаў загадваў мужчына высокага росту. — Вам, хвароба, патрэбна дакумантацыя? — запытаў ён у Сьцяпана й, не чакаючы адказу, узяўся высоўваць шуфлядкі, запоўненыя паперамі, у якіх, быццам гнілкі ў сене, то жаўцелі галоўкі цыбулі, то паблісквалі камлі бутэлек, то чарнелі жмуты абгортак па бутэрбродах. — Нешта, хвароба, знойдзем вам... Няма, во, дзе паставіць шафу, i трымаем мы пры сабе ўсенькую поскудзь, — корпаўся й корпаўся ён. — Нядаўна, хвароба, справаздачу рабіў я й, во, усё параскідалася. Трэба — у папкі, ды дзе іх набрацца?.. Грош ім цана, а не купіць іх, ня вымаліць...

Лёгка падаў сьнег. Пад хлеўчыкам дробны дзядок калоў дровы. Блізка рагацела вядро, удараючы аб кругі студні. I заўзята енчылі гусі, заглушваючы гультаяваты брэх. Праз панадворак праехала грузавая машына, нудна равучы, i Сьцяпан апрытомнеў ад зьдзіўленьня тым, што ён ня згледзеў, адкуль яна зьявілася. Забзычэлі шыбы й на падваконьнік упаў перасохлы кіт.

Было дрымотна.

— ...панна Ліза, дзе, хвароба, рахункі... Я й туды, я й сюды, во, мала шыю не скруціўшы...

Дзяўчына, названая Лізай, кленчыла над штабелікам зьвязак з дакумантамі, складзеных на падлозе пад сьцяною. Яе закароткая сукенка агольвала кульшы моцных сялянскіх ног; неапэтычна абсоўваліся зь іх панчохі. Адкідаючы з вачэй доўгія валасы, яна працавіта шукала патрэбнае. "Яны ненавідзяць мяне! — думаў Сьцяпан. Ён паправіў накінутае на плечы паліто. — Я парушаю ім рытм дня, наводжу на іх сумятню ў імя чортведама чаго! Ярархію ўгворана бязьдзейнікам; Сумленевіч атрымоўвае грошы за перашкаджаньне іншым. Ды, наогул, адміністраваньне, занатоўваньне зробленага, ёсьць гульня ў дзёньнік жыцьця, непрыдатны, бо яно не паўтараецца, не пераходзіць яшчэ раз цераз пройдзенае..."

— А-а-а-га-га-га, маразеча! — увайшоў той дзядок, скінуў рукавіцы й запхнуў іх за пасак, якім падперазаў сабе кажух. Дакрануўся ён рукамі да печкі: весела гарэлі палены. — Ну, будзе чым паліць. Адкуль людзі й набралі, гэта, у Галадоўскім лесе такой смаліны?! — гаварыў ён па— беларуску й, як бы ад таго, кожны рупней узяўся за работу. — Пані, — сказаў ён да белай бабы, якая гарбела над картатэкай, — якіясьці чужыя прыяжджалі ўночы на наш склад. "Адмыкай, дзеду, шопу: будзем цымант браць", — казалі яны. А я ім: "Як-жа поначы мяшкі валачыць?" Кажу: "Удзень трэба". А яны мне: "Не п..., стары!" "А паперу вам начальнік даў? — пытаю ў іх. — Я-ж тут стораж!" — "Нашто табе папера, — сказалі яны, — калі ты чытаць ня ўмееш..." (Баба чуйна зіркнула на Сьцяпана.) Я ім ключа ня даў, дык яны зьбілі замок ламішчам, набралі таго цыманту, колькі хацелі, ды паперлі зь ім кудысьці. Нічога я ім больш не гаварыў, бо зь імі швагер начальніка быў, значыць, дырэктара. Швагер шваграм, але падумаў сабе я, скажу вам, каб ведалі, хоць не першыня гэта...