Сакрат Яновіч - Доўгая сьмерць Крынак

— Прынясіце, бацька, яшчэ дроў. У холад, хвароба, кідае...

— Ага, зіма бярэцца, — дзядок паслухмяна патэпаў назад. — А дабра, пані, павезьлі яны поўны кузаў. Навалілі мяшкоў, бы мукі якой...

Узьнімалася замець. Зьмерзлая плахта бялізны на вятрыску пужліва скрэбла па ваконнай раме, падлятаючы зьлева (у будынку, відаць, жыла сям'я). Па-хлапцоўску насьвістваў вецер; Сьцяпан услухоўваўся ў яго мэлёдыку, перабіваючы дрымотную нуду здогадамі, ці ў падрубе ёсьць вэнтыляцыйная адтуліна ў склеп з бульбай, нядбайна заткнутая анучай...

— Вось, хвароба, вы пачытайце гэтыя камплекты, — перад Сумленевічам паўстаў загадчык сэкцыі паслугаў, абціраючы рукавом пыл з пажоўклых канцылярскіх зьвязак. — Пакуль вы пракапаецеся празь іх, дык мы вам падкінем...

Ліза, у несьвядома распуснай позе, падцягвалася. Зноў укленчыла, падклаўшы пад калені ілюстраваны часопіс моды. Быццам прымушаная бандай да ганьбы.

Сумленевіч прабыў у Бельску пятніцу й суботу. У панадзелак дакончыў ён кантроль, склаў пратакол зь яго.

— Я, слухай ты, ня маю часу чытаць тваю пісаніну, — дырэктар адсунуў пратакол, які Сьцяпан паклаў перад ім для подпісу. — Прыяжджаеце сюды, дурыце сраку!..

— Добра, пане дырэктар. Я зраблю на пратаколе адзнаку, што вы яго не падпісалі...

— Якую гэта адзнаку?! Вы толькі ўмееце неспакоіць людзей, а справу цягнуць дык нямаш каму, — буркліва гаварыў ён. — Лёгка вам, у мяккіх крэслах разваліўшыся, павучаць нас: тое зроблена ня так, а гэта — ня сяк... Запыталі-б, здаецца, ці ня трэба дапамагчы аддзелу ў чым— небудзь? Ды дзе там!

— Выяўленьне слабых месцаў у вас — гэта i ёсьць наша дапамога вам.

— Я й бяз вас ведаю, у якіх вірах рыба водзіцца. Чуеш?!

— Дык чаму ў вашым аддзеле столькі занядбаньняў?

— Во, брат, калі ў цябе розум праявіўся! Папрацуй ты ў нас. Мо', дзякуючы табе, прападуць нашы беды... — дырэктар прыгледзеўся да якогасьці сказу на першай старонцы пратаколу. — Гм, так.

— Не прападуць, — Сумленевіч, даняты да жывога, сказаў яму проста ў вочы: — Некаторыя вашы супрацоўнікі змагаюць іх хабарамі! — i, калі дырэктар запытальна паглядзеў на яго, ён дадаў: — Сёньня раніцай загадчык сэкцыі паслугаў прынёс мне шынку й запрасіў мяне на абед!

— Вэнджаную?

— Што — вэнджаную?

— Ну, шынку?

— Ня ведаю. Я ня ўзяў яе.

— Дорага хацеў...

— Гэта быў хабар, пане дырэктар. Спроба падкупіць мяне з мэтай затушаваць выяўленыя мною недагляды ў вас. Ці я ясна кажу?

— Цалкам, — ён, таўшчэрны, сеў ажно на двух крэслах.

— I гэта вас не трывожыць?

— Трывожыць.

— Вы пакараеце яго?

— За што?

— За хабарніцтва, за спробу выкруціцца ад саліднай працы, — Сьцяпан зьедліва ўсьміхнуўся: — Ад бяды, як вы кажаце...

— Кожны, пане, ратуецца, — скрыпелі пад імі ссунутыя крэслы.

— Мы з цэнтру прывозім вам бяду, праўда?

— Не памятаю, ведаеш, каб было іначай.

— Лічыце нас ворагамі?

Дырэктар абыякава падпісаў пратакол:

— На, бяры ды едзь сабе да д'ябла, — ён падкінуў паперы да рук Сьцяпана. Манька! — крыкнуў; зьявілася яна так хутка, што Сьцяпан не пасьпеў як сьлед апрануцца. — Пакліч да мяне таго бамбізу, — сказаў ён да яе.

— Я — патрэбны вам? — Сумленевіч зразумеў, што дырэктар выклікаў загадчыка сэкцыі паслугаў, каб высьветліць інцыдэнт.

— Не. Бывайце здаровы.

— Да пабачэньня.

Прызнацца, у Беласток выяжджаў Сьцяпан зь нейкай няўпэўненасьцю. Не грубіянства выклікала ў ім разгубленасьць. Цяпер, паглыбляючыся ў тую размову, ён амаль з жахам усьведамляў сабе, што супрацоўнікі ў Бельску пагадзіліся даўным-даўно на тое, каб быць непаўнацэннымі. Як-жа назваць іх тоесамасьць з працоўнай часткай грамадзтва, якім кіруюць — яны пераконаныя ў тым беспатрэбна хітрыя ды інтэлігентныя. У гэтым ступіў Сьцяпан на зарослую сьцежку суадносінаў паміж селянінам і панам, вытваральнікам матэрыяльных багацьцяў і карыстальнікам іх. Ня так і далёка грымела водгульле сівой мінуўшчыны, якая хмарай насоўвалася на пакінутыя абшары. Адыйдзе яна й ніколі ня вернецца, але яшчэ спустошыць градам новазялёную буйнасьць, абсьцябае яе...

У раздражненьні думаецца ўсялякае.

Сумленевіч застудзіўся; за дарогу зьмёрз ён у ногі. У вагоне, якім вяртаўся дадому, было холадна; падшукаць цяплейшага — паленаваўся (пашанцавала яму мець жвавага спадарожніка). Сіплы кандуктар — у вадказ на Сьцяпанавы заўвагі наконт дрэннага абаграваньня — адсек: "Я вас не запрашаў сюды".

14.

Зусім дрэнна адчуў сябе Сумленевіч на працы. Кінуў ён пісаць даклад аб візытацыі бельскага аддзелу й пайшоў да лекара. Там гудзеў натоўп хворых, насупраць белых дзьвярэй. Мэдсястра выкрыквала чарговыя прозьвішчы й кожны раз прасіла: "Людзі! Сядайце, ня стойце так, бо нікому не даяце прайсьці".