Сакрат Яновіч - Доўгая сьмерць Крынак

— Вядома, — Сьцяпан вырашыў: няхай яму не здаецца, што маімі рукамі ён ад судоў абароніцца!

— Вераць вам і, шчыра кажучы, я гэтаму зайздрошчу, ведаеце... Але маё службовае становішча, э, па сваёй прыродзе мае, так сказаць, крыўдзільны характар, разумееце, — надпіў ён з чаркі. — Я мушу заўсёды выбіраць паміж меншым i большым злом, як палітык, які гэтым адрозьніваецца ад бюракрата, што імкнецца да мэты, а не да прадухіленьня ўласнай адказнасьці, э...

Сьцяпан пакрыёма зноў зірнуў на гадзіньнік: набліжалася чацьвертая.

— На мяне, напэўна, усялякае гавораць... — старшыня чакаў, што на гэта скажа Сумленевіч.

— Так вам здаецца, пане старшыня.

— Ну, а ўсё-такі?

— Што вы! — Сьцяпан заварушыўся. — Дурноты я ня слухаю.

— А вы, калега, паслухайце іх. Гэта важнае мне, э, як кіраўніку ўстановы, — прыцішыўся ён. Сьцяпан не адзываўся. — Рэагаваньне вуліцы, ведаеце, адбываецца ў рамках стэрэатыпаў, плётак, расьсейваных чутак. Арыентацыя ў іх зьяўляецца ўмовай правідловых высноваў для плянаваньня канкрэтных пачынаў, э...

"Ён хоча прычапіць мне вуха, — Сьцяпан закурыў, ад нечаканасьці не пачаставаўшы старшыню папяросай. — А я ўжо думаў Бог ведае што! Разьлічыў, шэфік, нядурна: я, карыстаючыся ўсеагульным даверам, ідэальна падыходжу яму ў якасьці крыніцы канфідэнцыяльных зьвестак пра асяродзьдзе. I шантажык на мяне ў выглядзе інспэктара ёсьць, быццам у паліцыйным кінафільме... Не спадзяваўся я па ім таго. Не!"

— Збор плётак ды чутак уваходзіць у дзялянку маіх службовых абавязкаў, таварыш старшыня? — Сьцяпан устаў, як бы намерваючыся адбіць удар зьнянацку: "Абразіцца — i канцы ў воду!"

— Адкажу вам па-салдацку, — загаварыў ён зьмененым голасам. — Абавязак радавога — ахоўваць свайго каманьдзіра ў бітве.

— Вайсковых рэглямантаў я не чытаў, пане старшыня: не давялося мне служыць у арміі. Але, час ад часу, трапляюць у мае рукі тоўстыя кніжкі мудрацоў, зь якіх, між іншым, даведаўся я, што чалавек ваюе наогул самотна — перамагае або стаецца пераможаным. I ніхто нікому ня ў сілах дапамагчы, бо дапамаганьне нішто іншае, як захоп, прынамсі, часткі таго кагосьці...

— Так, так... Позна ўжо. Пайшлі дамоў, пане Сумленевіч.

Разыйшліся яны на тратуары перад будынкам каапэратыву, скінуўшы

шапкі для кароткага паклону.

— Да пабачэньня, э...

— Да пабачэньня.

"Што сказала-б на ўсё гэта Кіра? Прамарнаваў я шанц? Старшыня па— свойму дацаніў мяне? Кіра, мая Кірыца-палахлілівіца, адсекла-б: ён цябе баіцца! З боязі прапануюць сакрэтнае супрацоўніцтва, каб... каб абясшкодзіць, во! Або... ну, што?" — Сьцяпан шчыльней захінуўся плашчом.

13.

Сьцяпана паслалі ў Бельск кантраляваць аддзел. На два дні. Меўся ён ехаць туды легкавой машынай, але раніцай накіравалі яе ў цалкам супрацьлеглую мясцовасьць. Давялося яму купіць білет на аўтобус, якога плянавы рэйс, як на злосьць, не адбыўся. У касе вярнулі грошы — і Сумленевіч, пазяхаючы ад разгубленасьці, пабег на стаянку таксі, дзе застаў ён даўжэзную чаргу. Яму сьпяшалася на чыгуначны вакзал — бліжэйшы цягнік у Бельск ад'яжджаў праз дваццаць пяць хвілінаў — і ён пайшоў пешшу.

На алеі Першамая Сьцяпану пераступіў дарогу незнаёмец, якому — не адразу ўспомніў сабе гэта — дапамагаў адкрыць рамесны варштат.

— Добры дзень, пане Сумленевіч! — быў гэта малы бедны мужчына. — Я й не падзякаваў вам за помач. Вы — добры чалавек. Кажу сваёй жонцы, што на сьвеце...

— Як вам працуецца? — Сьцяпан: "Ну, канец: не пасьпею я на цягнік!"

— Дзякую, можна жыць, — у яго, здаецца, былі штучныя зубы. — Тады я, як убачыў вас, дык і падумаў сабе: ня можа таго быць, каб аказаліся вы благім! Яксьці відаць душу ў чалавеку. Вось, прыкладна, ідзе вуліцаю баба. Прыгледзісься да яе і, будзь я так здароў, не памылісься: курва яна ці нэрвовая кабета?! Во, во...

— Прабачце, — таптаўся Сьцяпан. Яму на скронях выступіў пот. — Я на цягнік...

— Мала ўчцівых, такіх як вы, пане Сумленевіч...

Перабіў яго:

— Зараз учцівым магчыма пабыць дома.

— Колькі разбою... Ах! — хацеў ён хуценька выказацца. — Пра нішто іншае не пачуеш, як усё пра падкусваньне... Хто каго сьпіхнуў...

На шчасьце, цягнік рушыў са спазьненьнем. Сьцяпан, стоячы ў перапоўненым калідоры, выціраўся хустачкай ды пасьміхаўся з самога сябе: "Бачыш, балванец! Не давярайся ты чыгуначнікам ды пунктуальнасьці — і хопіць табе часу на многае..."

Вагонам кідала.

Сьцяпану засела ў памяці гэтая паездка. Не таму, што ён адкрыў у Бельску неахопны балаган і дзіцячую — каб не сказаць злачынную — бесклапотнасьць кіраўніцтва тамашняга аддзелу.