Сакрат Яновіч - Доўгая сьмерць Крынак

Дапякла яна Сьцяпану.

Узваліла яму на плечы такі валун, пад цяжарам якога ногі пагрузлі беспаваротна глыбока. А яна, на сухім i цьвёрдым, не аддалялася ад яго так, каб не магчы працягнуць яму руку. Схопіцца ён за яе — зь мёртвай сілай — i абое загінуць. Яна разумела, да чаго дайшло? Яшчэ не было трагічнасьці паўвайсковыя, паўдзіцячыя гульні ў дапушчэньні; школьныя практыкаваньні зь пераростам тэарэтызацыі; кінафільмы, папраўдзе, пра фікцыйнае няшчасьце са зноскамі з рэчаіснасьці. Цікава было яму паслухаць яе, паспрачацца зь ёю й пазлаваць (спадцішка). Гэта ўсё надоўга мела свой інтрыгуючы выгляд, даючы спажыву дзеля роздумаў.

Дыспуты з Кірай аднойчы назваў ён заняткамі па навуковых падставах дэмаралізацыі чалавека. Спадабалася яму гэтае кплівае паняцьце; ня выключана, што ў падобнае верыла й яна. (Гартаючы тыднёвікі, чытала ўголас, ці хацеў хто слухаць, ці не — артыкулы, у якіх разглядалася дзейнасць засакрэчаных цэнтраў ідэалягічнай дывэрсіі; пераканаўчыя ўрыўкі перачытвала, падсядаючыся да Сьцяпана. Падкрэсьліла дэбільны сказ: "Зло зьяўляецца прыгажэйшым i безь яго апісаньня немагчымая добрая кніжка".) Сур'ёзнае нараджаецца з глупства, як праца — з гульні, — памкнуўся ён сказаць ёй; даў самому сабе слова пабыць безуважлівым да жонкі. Яна выбрала выгодны надта шлях: разумець, але ня дзейнічаць. Ужо не прыймала размоваў аб працы, аб асаблівым (у яе становішчы перш-наперш псыхалягічным) сэньсе самой займець зароблены грош.

11.

У старшыні былі да Сумленевіча прэтэнзіі. Сьцяпан менавіта вышукаў прадпісаньне, згодна зь якім работнікам разумовае працы належыцца пяцьдзесят грамаў туалетнага мыла ў месяц i адзін ручнік у год. У вадпаведнасьці з гэтым ён зьвярнуўся ва ўправу зь пісьмовай просьбай. Бухгальтару было загадана падрыхтаваць праект каштарысу — i тады ўзьняўся скандал: атрымалася ніштаватая сума грошай, якую неабходна было выдаткаваць на забесьпячэньне працаўнікоў сродкамі гігіены.

— Дарагі калега, — абураўся старшыня, — мне вядома, э, што сёй-той кажа пра мінімальную мэтазгоднасьць вашай просьбы й, э, адначасова, дамаганьня, — у яго зьявілася гэтае "сёй-той". — Мала таго, я вымушаны бараніць вас ад, э, па-мойму, э, несправядлівых абвінавачаньняў — так, так, абвінавачаньняў! — у тым, што вы дзейнічаеце не ў карысьць установы. Гэта, як самі разумееце й сёй-той, нікому не дае радасьці.

— Вы зьдзіўляеце мяне, таварыш старшыня.

— Чым, менавіта?

— Кожнаму пакласьці ў руку кавалец мыла i дакінуць законны ручнік — гэта ж так мала, а задаволенасьці ад таго як-жа многа! — дыпляматычна заахвочваў ён шэфа.

— Шаноўны калега, не ў крыўду вам кажучы, вы малады й таму ня ведаеце, што гаворыце, — старшыня акуратна паклаў аловак. — Супрацоўнікі — i я сам! прыносілі ўласныя мыла й ручнік, i нікому не прыходзіла ў галаву думка, што можа быць іначай. Пасьля другога сьнеданьня i пасьля працы, э, усе мылі рукі, твар; спакойна йшлі дамоў. Ня думайце, што я ня ведаў пра тое прадпісаньне, якое вы тут падтыкаеце мне... — ён паўстрымаў сябе, каб не сказаць Сьцяпану пра штосьці, відавочна, больш непрыемнае.

— Кажэце, кажэце. Усё кажэце.

— Гэта ўсё.

— Прашу вас аб размову без намёкаў, пане старшыня. Прашу сказаць мне адкрыта.

— Без намёкаў размаўляюць дзеці, э, дарагі калега, — нахмурыўся ён. Праўдзівей было-б сказаць: размаўлялі.

— Я, пане старшыня, усё-такі прашу! — Сьцяпан расшпіліў пінжак і зручней усеўся ў крэсла. — Выступаючы з законнай просьбай, аказваецца, я раблю шкоду фірме, у якой зарабляю сабе на жыцьцё, — на кончыку языка ён трымаў фразу: "Законнае, значыць, шкоднае?"

— Ня будзем так гаварыць, э, пане Сумленевіч. Справа ня ў спрэчках, бо ніхто не адмаўляе вам рацыі ды, у рэшце рэшт, і ня ў сродках таксама. Я растлумачу сутнасьць вашага пачыну, калі вы самі не здагадваецеся таго, — ён востра зірнуў на Сьцяпана. — Свае дамаганьні кавалка мыла вы пераўтварылі ў справу. Не хапала яшчэ таго, каб адбылася дэманстрацыя з транспарантам ад сьцяны да сьцяны: МЫ ХОЧАМ МЫЛА! або: ПРЭЧ З УПРАВАЙ, ЯКАЯ НЕ ДАЕ МЫЛА!

— Забаўна.

— Не зусім, шаноўны, — даўгапісам нэрвова рысаваў ён выкрутасы, псуючы аркуш глянцаванай паперы. — Мыла й ручнікі будуць. Управа зацьвердзіць кошты.

— Дзякую вам, таварыш старшыня.

— Я спадзяюся, што другой такой размовы паміж намі ня будзе, э, дарагі калега. Шчасьліва склалася: датычыць яна ня надта сур'ёзнага. Зразумець, шаноўны, лягчэй, чым рабіць... Іначай кажучы, ці вас не зьдзівіла тое, чаму гэта студэнтаў многа, але арганізатараў жыцьця мала? Столькі вучыцца народу, столькі вучыцца, ды вынікаў, грамадою заўважальных, не відаць... Таму й бярэ чалавека дзікая ўцеха, калі аб'явіцца перад табою крышынка таленту...