Сакрат Яновіч - Доўгая сьмерць Крынак

— Я, Сьцяпан, ня вытрываю... Прападаеш ты вечарамі зь якімісьці тыпамі. I нашто табе гэта? (Насьценны гадзіньнік адзваніў адзінаццатую.) Я чакаю, выглядаю цябе i думаю пра найгоршае: мо хуліганы пабілі або ў міліцыю трапіў ты, у выцьверазільню якую...

— Мы, Кірачка, нікуды ня лазім, не. Пра справы талкуем, высноўваем...

— З кім?

— Як гэта — з кім? З калегамі. Разам-жа працуем. Ёсьць, разумееш, праблемы, якія й ня сьніліся мне!

— Глядзі, Сьцяпан, каб калегі не завялі цябе пад дурнога хату! Усе яны добранькія дзеля таго, каб пацягнуць за язык, падслухаць i пасьмяяцца.

— Не, Кіранька, маеш на ўвазе тых, якія страцілі надзею або не імкнуліся да яе. Маіх-жа сяброў праца не пазбавіла здаровых расчараваньняў. Яны, разумееш, адчуваюць боль. Зь імі не запозна пачынаць новае.

— П'яны ты, Сьцяпанка.

— Лічыш, што я — пляту?

— Кладавіся, Сьцёпа, спаць. Заўтра будзе лепей відаць.

— Ахмялелы, Кірушка, зьяўляецца болей чалавечным... Яго шчырасць, калі хочаш ведаць тое, не абгароджаная тым плотам, у якім кожная штыхеціна ўстаўленая на ўсякі благі выпадак. Гарэлка — ёсьць сродак пазнаньня...

— Ого, дзякуючы гарэлцы ты закончыш унівэрсытэт.

— Не жартуй, любая мая. Пабачыш, мы перастанем піць i возьмемся за такую справу, ад якой ажно крыўдна будзе, што магчыма пажыць усяго гэтых сто гадоў.

— Вылеціце ў космас — у іншыя вымярэньні часу? — Кіра расьсьцілала пасьцель. — Скажаце мне — палячу з вамі. Ідзі памыйся ды папі гарачай гарбаты з малінавым адварам. У цябе застуда...

— Няма ў мяне застуды, чуеш? Хачу табе сказаць, што дабро пераможа зло...

— Нудзіш, Сьцяпанка!

— Дай мне сказаць! Павінны лічыцца талент i праца, i нічога больш. Кліку, што зьмяіным ядам забівае адкрытыя асабовасьці, разгонім. Правядзем рэвалюцыю! Вырвем джала...

— Вы скінеце старшыню?

— А хаця-б! — Ён выпрастаўся, быццам капраль падчас рапарту.

— Вашы адкрытыя асабовасьці адна гадзюка перадушыць!

— Якая ты, Кіра, беспардонная...

— Бярэцеся — за беспардоннае ці не?

Кіра, не спадзяваючыся таго, прадухіляла рызыкоўныя памкненьні Сьцяпана. Ёй падабалася зьбіваць яго спанталыку. Мела яна адпачытыя мазгі й здольнасьць улоўліваць галоўнае. Знакаміта спрыяў гэтаму інстынкт мацярынскасьці ў ёй, чуцьцё накірунку, зь якога можна чакаць пагрозу. Сьцяпан у гутарках зь ёю правяраў як бы слушнасьць надуманага ды прадуманага. Яго адначасова неспакоіла тое, што чагосьці ён не прадбачвае або й звычайна памыляецца ў, здавалася-б, нечым закончана зразумелым. Патрэбныя час і дасьведчанасьць! — суцяшаўся ён, забыўшыся пра дыспут з жонкай. Міналі гады, падобныя да сябе, як павароты шашы за рэчкаю. Хацелася яму сігануць у поле ці ў зялёную даліну, у якой ня быў, брысьці па страшным месцы, да задышкі, да перуноў уваччу, як гэта калісьці, на дрыгвяністых сажалках Козырскага пад Васільковам, у таямніцы перад маці, у бясхмарнае неба... Нельга пагадзіцца з прадчуваньнем, што пачатак жыцьця зьяўляецца цікавейшым за яго сярэдзіну! Як дарога?

Плян Сьцяпана просты: быць добрым, каб аб'яднаць вакол сябе добрых людзей ва ўстанове. Праявіць іх! Кіра, не іначай, скрывілася: пройды абсядуць цябе, бы п'яўкі! Добры чалавек, калі яму Бог не паскупіў розуму, будзе трымацца здалёку ад гэтай імпрэзы. Ты, Кіра, а як-жа, сваё! — не здаваўся Сьцяпан. А яна: мы, Сьцяпанка, яшчэ не павінны мець дзіцяці, бо, бачу, я мушу пазаймацца табою, так сказаць, давыхаваць, прывучыць, зь дня ў дзень, да правілаў сужыцьця ды забясьпечыць цябе букварнымі ведамі пра навакольле, часткова ўжо вынесенымі табою з бацькоўскага дому... Ён выбухнуў: мой бацька не спэкуляваў! Кіра: значыць, мой! Праўда, я — дачка спэкулянта. Мне жывецца як у Бога за плячыма. Пры мне — і табе таксама. Прыкра? Ну, прыкра. Прыкра табе спэкуляваць жыцьцём, маладосьцю, талентам... Прыкра. Факт застаецца фактам. Што рабіць? Мо абое пазмагаемся за ліквідацыю гандлярства талентамі? На старасьць яшчэ дасьпеем узяцца мы за шляхецкія адносіны да маладосьці, арыстакратычныя! Прыдаваньне-ж бляску жыцьцю пакінем дзецям нашым. Які жаль, што мы памрэм, усё-такі, апаганенымі. Як тыя, што прамянялі сябе на грошы. На нашым супольным, Сьцяпанка, надмагільным помніку ўнукі, уяві сабе, разьбяць нам надпіс: жылі 5 000 000 злоты. Зьлічы: ты зарабляеш пяць тысяч у месяц, шэсьцьдзесят у год, значыць, каля двух з паловай мільёнаў да пэнсійнага ўзросту, ну і я, з родавым капіталам, вартая такой-жа стаўкі... Не перабівай мне — вядома, што гэтую суму дасягнеш ты дзякуючы цесьцю, які каханьне ўспрымае як смакавіты дэсэрт за багата застаўленым старом, а любоўныя песьні як дзівацтва бесклапотнай дачушкі... Ёсць у цябе пытаньні? Няма. У мяне ёсьць, хутчэй за ўсё, да самой сябе. Менавіта: чаму татулька з мамусяй жывуць быццам цывілізаваныя чалавекападобенцы? Пытаньне амаль гамлетаўскае, а таму яно такое, што адказ на яго магчымы толькі тэарэтычна. Тэарэтычна? На практыцы гэткае сумненьне зьяўляецца беспрадметным: бацькі — шчасьлівыя! Было-б немалой подласьцю з майго боку адкрываць ім захапляльныя краявіды. Яны не дабеглі-б да іх. А свая ваколіца выдалася-б ім, праўдападобна, слушна, невыносным сьметнікам. I загінулі-б яны без пары, без сівых валасоў... Забойства чалавека нічым не апраўдваецца, і таму, сям-там, адмененыя законы аб пакараньні сьмерцю...