Сакрат Яновіч - Доўгая сьмерць Крынак

Растварыла яна дзьве таблеткі.

Гарачка ў Сьцяпана апала.

Цешча вярнулася дамоў зь лімонамі. Дастала яна іх недзе па знаёмстве. Сьцяпан выпіў кубак гэтай кісьляціны з цукрам i задрамаў. Выглядала на тое, што давядзецца яму паляжаць, i гэта злавала яго... Старшыня падсеўся бліжэй, загаварыў — зь яго роту ад нядбайна чышчаных зубоў панесла смуродам, мясной гнільлю. Значыць, пане Сумленевіч, э, вы нязгодны дапамагаць мне ў кіраваньні? Добра, гэта ваша справа. Не, дык не. Як гаворыцца, рабу ня быць свабодным працаўніком. Я не пэдэраст і заганяць вас, э, у пасьцель амаральнасьці ня буду. Вы, відаць, не дарасьлі да перамаганьня, э, зла злом... Так. Я, ведаеце, прайшоў вайну й рознае вычаўпаў на ёй. Бывала, э, уварвуся я ў варожы дом i раву на малагодка: "Рукі ўверх!" А на шаснастоўку: "Скідай, фраў, майткі!.." Агідна я рабіў? Вядома. (Самое-ж забіваньне ёсьць супраціўнае чалавеку. Але спрабуй ты, браток, выйграць бітву, э, нікога не забіваючы.) Вось, пане Сумленевіч, i вы, э, палезьлі-б на сінявокае дзяўчо ў разьбітым горадзе, якое й не падазрае, э, існаваньня сусьветнай палітыкі; у першую хвілю не дадумаецца нават, у чым справа — з асмаленым, э, салдатам. Захіхікае яно, ведаеце, быццам намерыўшыся пагуляць зь ім, бугаём, у хованкі. Па-дзіцячаму. Пасьля вайны — я ажаніўся, i жонка, трасца ёй у бок, падсыпала мне дочак. Ох, э, бязьлітасная яна, зараза! Гляджу я на гэтыя свае доні й, цьфу, бачу ў іх тварыкі падабнюткія да тых, ваенных, згвалтаваных недзе ў каменным хутары, у якім, ведаеш, э, толькі гаспадынін сын хадзіў за гаспадаркай; сёстрам яго-ж ніхто з нас ня даў і коўдрай накрыцца, хоць, э, на паўгадзінкі. Яны колькі дзён і елі лежачы, цьфу!.. Што я кажу табе, балванец. Ня хочаш ты быць маёй курвай, дык ня трэба. Пашкадуеш таго. Я не жартую: пашкадуеш! Так. Курэўства ёсьць частка, э, кожнага чалавека, і як-жа тут думаць пра кар'еру, э, ня зьведаўшы прастьгтуцыі целам і душою?! Гэта-ж так, быццам брацца гасіць пажар, ня ведаючы, што такое агонь. Крывісься? Ну, э, крывіся сабе на здароўе. Жадаеш сабе йсьці ўласнай дарогай? Гэта мне падабаецца. Дазволь мне даць табе параду: ня будзь ты дзекабрыстам! Няхай табе не здаецца, э, што ты запакутуеш, або застанесься незразуметым. Маю перавагу я над табою, э, проста сакрушальную, і таму мяне бярэ ахвота сьмяяцца з таго, як гэта ты сыплеш бясспрэчнымі рацыямі, па-юначаму спадзеючыся на іх сілу; ілюзія непрактычнага розуму! Памятай, Сьцяпан, што самым непераможным і беспамылковым рэвалюцыянэрам зьяўляецца, э, час. Ён ня любіць, калі яго падганяюць... От, жывіна! Што яшчэ табе сказаць?.. Вяртайся ты, э, да старой праўды: маўчаць аб сваіх справах. Кожны выслухоўвае цябе перш за ўсё ў кантэксьце, э, тваёй прыдатнасьці яму. Адсюль — што хочаш: дружба й варожасьць, любоў і нянавісьць, э, зайздросьлівасьць і завісьлівасьць... Так, брацец! Ну, і далучаю я да таго, ведаеш, студэнцкае пажаданьне: скруці, халера, шыю! Хай хада лёгкай табе будзе...

Сьцяпан расплюшчыўся і ўбачыў Кіру.

— Я разбудзіла цябе?

— Не, Кіра, я й ня чуў, што ты тут...

— Ты пацееш, — Кіра разгарнула насавую хустачку, — я вытру табе лоб.

— Пацею, Кіра. Ажно пад патыліцай мне мокра... Прамокне падушка...

— Прыходзілі нейкія калегі да цябе, — сказала Кіра. — З каапэратыву. Двух. Але я іх ня ведаю, Сьцяпан.

— Што яны казалі?

— Пыталіся пра тваё здароўе — яны, здаецца, былі п'яныя...

— Ага... Ужо ведаю, хто быў.

— Ці нешта важнае магло здарыцца, Сьцяпан?

— Адкуль-жа?! — усьміхнуўся ён. — Такія, вось, сябры, дый столькі.

— Не спадабаліся яны мне.

— Непрыгожыя?

— Ты, калі што ляпнеш... — пакрыўдзілася Кіра. — Я цярпець не магу п'яных у будзённы дзень! Гэта несур'ёзныя людзі.

— Або нешчасьлівыя.

— Сказаў, што ведаў... Добрае гэта ім няшчасьце піць гарэлку, гультаём! Знайшоў ты сабе сяброў, што хай Бог бароніць!

— Што было мне рабіць, Кіра? — ён кпліва зірнуў на яе. — Нямаш лепшых.

— Пашукай — калі яны табе конча патрэбныя.

— Шукаў я, Кірачка. Як ведаеш, да самога старшыні спрабаваў пазаляцацца, ды дзе там: наліў ён сабе горла й больш не паказаўся ў нас, сабака. А прыліпаў я да яго, ой, прыліпаў...

— Ах, усе вы, мужчыны, аднаго сука вартыя.

— Слушна! Пачну я цяпер з бабамі...

— Яшчэ чаго! — Кіра падала Сьцяпану газэту. — Лепш пачытай, што на сьвеце робіцца.

— Кінь яе, Кіра, во сюды, — весела ўказаў ён на столічак ля ложка. — Цяпер я ня буду чытаць газэту. Уваччу мне круціцца.

— Старайся заснуць, Сьцяпанка.

— Колькі можна...

Цешча паклікала Кіру ў кухню. Ад прычыненых дзьвярэй далятаў пах смажаніны, i Сьцяпан адвярнуўся да сьцяны.