Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

— За песню «Параход», якую ў 1952 год зе Аскар Фельцман напісаў для Леаніда Уцёсава, з чаго і пачало­ ся іх сумеснае вялікае плаванне, іначай бы прэзідэнт Расіі Ўлад зімір Пуцін не ўзнагарод зіў бы Аскара Фельцмана ордэнам «За заслугі перад Айчынай» трэ­ цяй ступені, і мы сёння за гэта… мы б за гэта сёння… а давайце мы Броўку затэлефануем!.. Скажам яму, што прэзідэнт Расіі Ўладзімір Пуцін узнагародзіў яго ордэ­ нам трэцяй… другой… ды хай сабе нават першай ступені!

І за гэта вып’ем!..

Засевіч падумаў, што Шульман калі не армянін, дык алкаголік. Хоць той не выглядаў п’яным. Дый не мог мужык напіцца з паўпляшкі на двух.

— За што ўзнагародзіў?..

— За дружбу народаў! Беларусь з Расіяй дружыць?

— Дружыць…

— Во і ўзнагародзіў! За дружбу.

— А чаму яго?..

— А чаму не яго? Ён хіба дружыць меней за ўсіх астатніх?..

Засевіч не ведаў, як і з кім сябруе Броўка, бо іх адно­ сіны нельга было назваць сяброўскімі. Калі б можна было, дык каньяк гэты, які Броўка купіў, яны з тым жа Броўкам даўно б і выпілі. Тым больш, што Броўка знаўца ў каньяках, а Шульману, падобна, усё адно, што піць.

— Дружыць ён, па­мойму, як усе… За астатніх не меней…

— Во! — тыцнуў пальцам Шульман, ён без гэтага паль­ ца свайго не абыходзіўся. — Сярод усіх астатніх, з гуш­ чару людскога, можна сказаць, вылавіў і ўзнагародзіў! Ну, можа, не сам вылавіў, у яго там ёсць каму лавіць… А ўзнагародзіў сам! Прапаную за высокую ўзнагароду… руку не мяняць!

«А чаму гэта я, — спытаўся ў сябе, выпіўшы, Засевіч, не сябрую з Броўкам? Ён не дурны, інтэлігентны. І не скупы: каньяк мне шваграў аддаў, хоць мог сабе пакінуць. А я абы з кім сябрую, з Шульманам п’ю, а з Броўкам — не. Чаму? Бо ён не армянін?.. Ці не рускі, каб з ім сябра­ ваць і піць?..»

— А вы чаму… выбачайце… — ледзь не спытаў ён Шуль­ мана, чаму той не са сваімі сябрамі, а з ім п’е, нібы не сам яго па­суседску запрасіў… — а чым вы, выбачай­ це, займаецеся ў філармоніі? Які ў вас, у сэнсе, жанр, ці амплуа?..

Не паспеў ён спытаць, а Шульман ужо стаяў, як на сцэне стаяць, і, абцягнуўшы халат, як фрак за фалды аб­ цягваюць, выкаціў грудзі і заспяваў:

— рушыў госць, на каўказскі манер прытанцоўваючы, ад стала да дзвярэй, на якія гаспадар, пачуўшы такія спе­ вы, зірнуў з трывогай, бо могуць вылавіць не толькі ў людскім гушчары, але і ва ўласнай хаце, а ў госця зляцелі шлёпкі з ног, ды ён на тое не зважаў, прытанцоўваў на каўказскі манер ад дзвярэй назад да стала… — руку не мяняць!.. эх, які жанр быў, якое амплуа!.. палітычная сатыра!.. мы ўсіх іх, усіх!.. дыктатараў тых… стрэламі і коп’ямі знішчальнага смеху!.. Салазара, Самосу!.. ха!.. нават у прыбіральню!.. з голым азадкам пад аховай!.. народ упокат!.. квіткоў не дастаць!.. людзі ламіліся ў філармонію, каб Шульмана пачуць!.. я і зараз магу, але каму трэба?.. каго цяпер слухаюць?.. голыя задніцы, якія разяўляюцца!.. а вы паслухайце… хаця не, спачатку наліць, каб руку не мяняць… за амплуа, за жанр!.. за вы­ сокае мастацтва палітычнай сатыры!.. эх, хораша пайш­ ло!.. бо за высокае!.. зараз, слухайце… гэта, канечне, не тое, што было… не сатыра, гумар… якая сёння сатыра!.. каўбаса не Самоса, сыр не Салазар… — і Шульман зноў заспяваў, прытанцоўваючы, але ўжо не на каўказскі ма­ нер, а на манер беларускі, нібыта полечку:

ха!.. яшчэ многія палічаць за шчасце выпіць з Шуль­ манам!.. — і, выпіўшы і праспяваўшы, госць закусіў скрылікам лімона, а Засевіч, зразумеўшы спевы гос­ ця як намёк на тое, што гаспадар скупаваты, нармаль­ най закускі на стол не падаў, яшчэ раз пашкадаваў, што не з Броўкам сябруе, а з кім папала каньяк армянскі п’е… — вось вам жа пашчасціла, — паклаў Шульман жоўтую скурку лімона на рубінавы сподак, і яна ля­ жала на ім, круглая, як сонейка… — хоць вы не Сяр­ гей, бо ваша маці не любіла Пракоф’ева, музыка яко­ га не выпадкова, о, зусім не выпадкова такая сонеч­ ная, бо нарадзіўся ён, прашу заўважыць, у самы разгар вясны ў маёнтку Сонцаўка Кацярынаслаўскай губерні, якая стала Данецкай, і памёр таксама вясной, але ў Ма­ скве, якая Масквой і засталася, у адзін і той жа дзень з таварышам Сталіным, да юбілею якога ў 1939 годзе напісаў кантату «Здравіца», пасля чаго тройчы ставаў Лаўрэатам Сталінскай прэміі, хоць мог стаць і раней, бо ўжо ў 1914 годзе, ва ўзросце13 гадоў напісаў чаты­ ры оперы, але Сталінскіх прэмій на той час не было, і яму давялося яшчэ шмат чаго напісаць, у тым ліку оперу «Вайна і мір», створаную ў трагічна­высокім духоўным напружанні, калі кампазітар знаходзіўся ў эвакуацыі на Каўказе, у Нальчыку і Тбілісі, не кажучы ўжо пра кан­ тату «Да 20­годдзя Кастрычніка» на словы Маркса, Эн­ гельса і Леніна… а, вы здзівіліся, а такая кантата была… як яно там… — і, хвілінку паўспамінаўшы, Шульман прагалёкаў, як у лесе… — «філосафы толькі па­рознаму тлумачаць свет, а справа ў тым, каб яго змяніць!..», вы адчуваеце, якая моц і сіла!.. і гэта сімвалічна, о, як сімвалічна, што ў адзін дзень памерлі вялікая ру­ ская музыка і вялікая руская ідэя, хоць Сталін, канеч­ не, грузін, а я, калі хочаце ведаць, габрэй, як Маркс і Ленін, і я прапаную тост за Маркса, Леніна і Сталіна… руку не мяняць… і за Сталіна, якога можна вынесці з Маўзалея, але нельга вынесці з гісторыі… хоп!.. хораша пайшло, бо за вялікую ідэю і за вялікіх людзей… эх, пра Броўку забыўся, вы чаму не напомнілі?.. руку не мя­ няць… усё ў свеце мяняецца, але ў сутнасці сваёй заста­ ецца нязменным: Пуцін верны сталінец, Сталін верны ленінец, Ленін верны марксіст, а Броўка … — Шульман паглядзеў дапытліва, нібы чакаючы, што Засевіч скажа пра Броўку, хто ён такі, сталінец ці ленінец… — а, зрэш­ ты, хто б ні быў… хоп!.. — і госць адзін, бо гаспадару не было ўжо чаго наліць, кульнуў апошні кілішак… — хора­ ша пайшло… але на тым фініш, брэйк, дзвесце пяцьдзе­ сят мая норма… — хістка ўсунуўся Шульман у свае шлёпкі… — дык я пайшоў?.. — і, пакідаючы застолле, ён яшчэ праспяваў на парозе: «Пахне чабор, пахне ча­ бор… вось вам Броўка ў песнях савецкіх кампазітараў, каб не думалі, што не ведаю, хто такі беларускі паэт Броўка, які праставіў некалі пляшку каньяку рускаму літаратару Эрэнбургу…» — і дзверы «шчоўк», зачыніліся, быццам і не было таго шчасця выпіць з Шульманам, толькі пляшка, паўгадзіны таму поўная, цяпер стаяла пустая. Засевіч сядзеў і тупа глядзеў на яе, намагаючы­ ся ўцяміць, што ж адбылося…