Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

Дзеда ўбачыў здалёк, з­за прысад на ўзмежку. З рэзгінамі на плячы дзед ціха­ціха сунуўся ад хаты да гумна, Андрэй гукнуў: «Дзед!..» Той павярнуў галаву на голас, але хады не паскорыў — ці то не пазнаў Андрэя ў прыцемках, ці то гэтак стаміўся, што і пазнаць нікога не мог. Самому ж — каму яшчэ? — давялося, мусібыць, і труну майстраваць, і з папом дамаўляцца, і пра хаўтуры думаць: немалы клопат — як мае быць пахаваць чала­ века. Андрэй прыпусціў кроку, і якраз каля гумна яны і сыйшліся: дзед з рэзгінамі, унук з вянком.

— Скуль гэта ты? — не вітаючыся, хоць не бачыліся гады чатыры, спытаў д зед і, спытаўшы, закашляўся, адвярнуўся ўбок і кашляў суха, адрывіста, доўга… — От халера нейкая…

Абняцца замінаў вянок, і ўсё ж Андрэй няўклюдна прыабняў д зеда левай рукой, торкнуўся тварам у ссівелую шчаку, раптам наплылі слёзы, запяршыла ў гор­ ле: «Здароў, дзед… Ты трымайся, трымайся…»

— Трымаюся. Памажы сена накідаць.

Андрэй расчыніў рыпучыя дзверы гумна, зняў вянок з пляча і, не ведаючы, куды яго прыткнуць, павесіў на ручку сячкарні.

— Каму ты гэта?

— Нябожчыцы, каму.

— А… Ты хіба яе помніш?

— Ты што, дзед?.. Не крыўдуй ты. Часу ўсё не было. Круцішся там, бегаеш, а чаго круцішся, чаго бегаеш — чорт яго ведае.

—Я не крыўдую, ты чорта не згадвай… Добра, што помніш. Яна мне сястра стрыечная, то і табе радня нейкая.

Сена на таку было ўсяго нічога, Андрэй палез на га­ рышча, каб скінуць пару ахапкаў, ды так і застыў на драбіне. Насцярожана глянуў уніз на дзеда.

— Хто табе сястра?

— Стрыечная, кажу. Гэля Карунская. Яна ў дзеўках Бельскай была, а ў бабах, бач, Карунскай стала. Хоць му­ жык яе і не з Карун, і не радня нам аніякая. Прозвішчы толькі адны і тыя ж.

Андрэй павярнуўся і сеў на драбіне, каб не зваліцца. Блізка было да таго, што ён са сваім вянком прыехаў ранавата, трапляючы з адной дурноты ў другую. Таму спытаўся ў абход:

— А бабулі яна хто?

— Праз мяне і ёй радня выходзіць.

— Выходзіла, а не выходзіць.

— У нас так не кажуць, забыўся ты… Радня і па смерці раднёй застаецца. Сам чалавек — лісток, галінка, а ўсё ў ім ад радні, ад кораня ідзе. І памірае чалавек не ў сваю смерць, а калі корань высыхае. Ты лезь, чаго сеў?

— Зараз.

— І далей пралазь, цягні з куткоў ад шчыта, з крайку я і сам накідаю.

Андрэй залез на гарышча, бокам, паўзком па сене стаў прабірацца ў кут да шчыта і балюча ўдарыўся каленам аб вугал нейкай скрыні. Войкнуў з нечаканкі:

— Ты б сказаў, што ў цябе тут скрыня.

— Не скрыня. Дамавіна. Іх там дзве.

— Нашто?

— На смерць, на што ж яшчэ. Зладзіў сабе і старой, каб людзям пасля лішняй работы не мець. Сухія бу­ дуць, цёплыя.

— Так… І хто з вас першы паміраць збіраецца?

— Як выйдзе. Яно нікому не доўга. Памыўся, апрануў кашулю чыстую, памаліўся — і памёр. Сілы ўжо не тыя.

— А бабуля?..

— Што бабуля?

— Ну, як яна?..

— Сена кідай! — узлаваўся раптам дзед. — Бабуля, бабуля… Скаціне трэба даваць!..

— Дык жывая яна, ці не? — вырвалася нарэшце ў Андрэя тое, пра што ўжо і пытацца не было патрэбы.

— Жывая, калі карова не ўбадала. Як даіць, так стой і за рогі яе трымай. Мелі карову, як карову, дык не, прычапілася: давай ды давай цялушку ў Шчапкоў купім. Купілі на сваю галаву! І на пашы яе, як пчалу тую, не ўтрымаць, і ў хляве з ёй не ўправіцца. Купіла! Сама купіла, а цяпер на мяне… Я вінаваты! А як жа, хто ж яшчэ… А калі я піў тое малако? Не піў і не п’ю, у мяне ад яго жывот гуляе. Каб хоць сама піла. Кубак з уся­ го вып’е, астатняе здаваць бегае. Грамату ёй паабяцалі. Чуеш, усё ў яе ёсць, адно граматы не стае. Як здурнела пад старасць… Была ў горадзе, дык і рамку пад тую гра­ мату купіла. Пабачыш, вісіць над ложкам. Я туды Хры­ ста ўставіў, у бацюшкі выпрасіў — вырвала. Рамка пу­ стая, а Хрыстос у куце на цвічках. Ну ці не дурасць? Я і плюнуў, хай адна доіць, сама сабе грамату зарабляе… Трасеш ты сена ці не?

— Ёрш тваю дваццаць, — толькі і змог сказаць Ан­ дрэй, па­дурному рагатнуўшы. — Дзед… Гэта і ўся тра­ гедыя? Дык мы ёй, карове той, рогі абламаем! Яна ў нас шаўковая стане!

— Ну-­ну, — уздыхнуў дзед. — Абламай.

Бабуля ўбачыла яго і заплакала. Пасля кінулася ў складзік, прынесла глечык сырадою. Андрэй, каб не пакрыўдзіць, выпіў шклянку, другую, дзед глянуў на яго і паморшчыўся:

— Ну-­ну.

— Чаго ты нукаеш? Чаго разнукаўся? — адразу ўзялася ўбокі бабуля. — Нук на цябе напаў?..

«Яшчэ якая жывая, — зусім павесялела Андрэю. — От бы яна мяне з вянком турнула!»

Колькі Андрэй сябе помніў, бабуля заўжды была та­ кой: ніколі і нікому слова не спускала. І не па злосці ў характары, не па скандальнасці натуры, не: проста нічога ў жыцці не магла яна ўспрымаць безасабова, безадносна да сябе. Не толькі тое, што адбывалася ў яе хаце, у су­ седзяў, у вёсцы, а ўсё, што здаралася ў свеце і пра што яна даведвалася, мела нейкія адносіны да яе асабіста, на ўсё яна ўскідвала рукі і пыталася: «А што ж я цяпер рабіць буду?..» Гэтае пытанне бабуліна даўно хадзіла па вёсцы, як прымаўка. Ці нечая квактуха на яйках сядзець не ха­ цела, ці кілу суседу выразалі, ці малатарня ламалася, ці недзе землятрус гарады бурыў, ці карабель тануў, ці са­малёт падаў — нехта, пачуўшы навіну, абавязкова возьме ды скажа: «Што ж цяпер баба Грудзя рабіць будзе?..»