Сяргей Кавалёў - Як пакахаць ружу

Усе гэтыя акалічнасці, аднак, з'яўляюцца своеасаблівым псіхалагічным бар'ерам, яны перашкаджаюць зараз аб'ектыўнаму разгляду першага зборніка А. Сыca — «Агмень» (1988), a менавіта разгляд першых зборнікаў найбольш цікавых маладых паэтаў 80-х гадоў з'яўляецца нашай задачай.

Сапраўды, «Агмень» змяшчае вершы, якімі ў асноўным А. Сыс дэбютаваў тры гады назад у «Маладосці», «Полымі», «Літаратуры i мастацтве», якімі ён упершыню заявіў пра сябе як пра таленавітага, перспектыўнага паэта. Але ж у 1988 годзе на старонках перыядычнага друку з'яўляліся куды больш сталыя вершы А. Сыса, чым у зборніку «Агмень», таму шмат каго гэтая кніга здзівіла i расчаравала. «Агмень» відавочна выйграваў у параўнанні з большасцю зборнікаў іншых маладых паэтаў, але значна прайграваў у параўнанні з тагачаснымі публікацыямі самога А. Сыса.

Пасля ж выхаду другога зборніка А. Сыса, калі акцый паэта зноў падняліся нават сярод самых патрабавальных чытачоў i крытыкаў, весці размову пра «Агмень» стала нібыта бязмэтна i нават неяк нетактоўна, неактуальна.

Але ці не адносяцца з іншага пункту гледжання ўсе гэтыя разважанні выключна да аналізу ўсяго толькі лакальнага эпізоду ў сучасным літаратурным працэсе, ці могуць яны замяніць i пазбавіць сэнсу крытычны аналіз першага зборніка самабытнага маладога паэта? Ці не замінае нам у дадзенай сітуацыі разуменне спецыфічнага месца зборніка «Агмень» у творчай біяграфіі А. Сыса, таксама як i знаёмства з вершамі зборніка «Пан-Лес», уздзеянне факта папулярнасці паэта сярод чытачоў?

Прыгадваецца сітуацыя з верша Алеся Разанава «Шыльдачкі»: людзі ахвотна чытаюць шыльды на дрэвах i задавальняюцца гэтай інфармацыяй, не зважаючы на сведчанні i пісьмёны саміх дрэў...

А што там, за шыльдай? Паспрабуем адказаць на гэтае пытанне.

Пачынаецца зборнік «Агмень» вершам, які немагчыма абысці ўвагай, нават усведамляючы відавочную пагрозу аказацца неарыгінальным i паўтарыць як самога сябе, так i іншых крытыкаў (першыя тры радкі верша вынесены ў эпіграф да гэтага артыкула). Зрэшты, i сам верш знаходзіцца недзе на памежжы праграмнасці, спавядальнасці з трывіяльнасцю i другаснасцю, што прыдае яму асаблівую прывабнасць i прыцягальнасць. Рашучасць паэта выказваць спрадвечнае пачуццё любові да Радзімы, ахвяруючы дзеля гэтага арыгінальнасцю i «звышмоднасцю», зацікаўлівае, але не здзіўляе. Падобныя прызнанні сталі ўжо традыцыйнымі для пачынаючых паэтаў. Яшчэ ў 1981 г. крытык Тамара Чабан звяртала ўвагу на вельмі блізкі ўсей маладой паэзіі пачатак першай кнігі Хведара Гурыновіча «Хлеб i соль» (1980):

Але наколькі відавочна агульная рашучасць абодвух паэтаў ахвяраваць дзеля любові да Радзімы арыгінальнасцю і самастойнасцю ў выбары тэмы, настолькі відавочна поўнае непадабенства А. Сыса на Хв. Гурыновіча i падобных яму аўтараў «веснавых» вершаў.

Для Анатоля Сыса Радзіма — не стэрэатыпна-безаблічны, святочна-майскі малюнак «самай любімай» i «самай шчаслівай на свеце зямлі», a поўная трагічных старонак шматвяковая гісторыя беларускага народа, не пазбаўленая драматызму i антаганістычных супрацьлегласцей сучаснасць i зусім не парадна-аптымістычная, а шмат у чым праблематычная будучыня Беларусі. З горыччу i болем узіраецца паэт у цярністы шлях нацыі праз стагоддзі крыві i слёз, невымерных i невылічоных.

У зборніку няма фактычна ніводнага верша, прысвечанага той ці іншай канкрэтнай гістарычнай падзеі, але прысутнасць гісторыі адчуваецца на кожнай старонцы як вынік гістарычнага мыслення, гістарычнага погляду на рэчаіснасць аўтара. Калі быць дакладней, падобны погляд больш слушна будзе назваць родавым, генетычным, паколькі зыходзіць ён ад абвостранага адчування сябе як часцінкі роду, звяна ў непарыўным ланцугу пакаленняў, а не ад пазаасабовага навуковага асэнсавання заканамернасцяў гістарычнага працэсу развіцця грамадства. Найбольш часта ўжывальнымі, ключавымі з'яўляюцца ў вершах А. Сыса такія словы, як: маці, бацька, сын, продкі, нрашчуры; агонь, вада, неба, зямля; поле, каласы, жыта, хлеб, сейбіт; Радзіма, Айчына, мова, паэт. Такім чынам, аўтар «Агменю» звяртаецца да першаасновы, да спрадвечных сімвалаў-паняццяў, да слоў, зразумелых i дарагіх кожнаму чалавеку. Свядомая тэматычная абмежаванасць-накіраванасць не магла не адбіцца на лексіцы твораў. Але празмернае на першы погляд выкарыстанне ключавых слоў вядзе на самай справе да агульнай лексічнай эканоміі, стрыманасці, паколькі ключавыя словы выцясняюць з вершаў словы неабавязковыя, другасныя, сэнсава больш лёгкія.