Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

Ды ад мурашак не схаваешся! Не вокам яны бачаць, вусікамі-антэнамі: сігнал прымаюць ад сваіх разведчыкаў. І — у паход!..

І паўстае мурашыны заслон перад шкоднікам. Бягуць і бягуць мурашкі. Сюды і назад. Сюды і назад... Нясуць здабычу ў мурашнік.

Для лесу — санітарыя.

Для мяне — разгаданая загадка.

А для іх, для мурашак, — дарога жыцця.

Чуеце? — ножкамі, ножкамі — шамаціць Мурашыны шлях...

Абставіны патрабавалі ўдакладненняў. Нават праверкі. На ёй асабліва настойвалі некаторыя рэцэнзенты маёй паэтычнай кнігі «Вызначэнне», у якую ўвайшоў «амерыканскі цыкл»: ці ўсё і ці так я ўбачыў у ЗША? «Ці ўсё?» Безумоўна, не. «Ці так?» Прынамсі, ці так, як ім, рэцэнзентам, уяўляецца. Відаць жа, таксама — не. Бачыў я тое, што бачыў, — не больш і не менш. І пісаў пра тое, што бачыў — на свае вочы, на сваё разуменне, ні ў кога не пазычанае (іншая справа — як гэта выявілася ў вершаваных строфах, і ці той, ці прыдатны для «матэрыялу» выбраў спосаб выяўлення — паэтычны, які абавязкова канкрэтны малюнак, зафіксаваную з'яву ўзводзіць — прама ці ўскосна, у падтэксце, — да абагульнення?..). Аднак жа я і сам разумеў: мой НП меў даволі спецыфічны агляд: з калідораў і залаў ААН ды яшчэ з дарогі на пасяджэнні ці ў музейна-магазінныя «вылазкі». Безумоўна, нямала жывога матэрыялу давала і гэта. Бадай, фактычную аснову кожнага верша, пры жаданні, мог бы засведчыць калі не дакументальна, то пэўным прыкладам, што падкідваў кожны дзень. А яшчэ прэса ды тэле...

Пісаць жа пра тое, чаго не пабачыў, не перажыў, з чым не спатыкнуўся, не хацелася ды, здаецца, не меў і звычкі такой. А на гэта ж асабліва «націскалася» ў водгуках: не ўся Амерыка, не ў духу новага мыслення... Магчыма. Усё магчыма... Магчыма і тое, што недзе за спіной стаялі, і горкаўскі «Горад жоўтага д'ябла», і ясенінскі «Жалезны Міргарад»: традыцыя — сіла ўчэпістая (ды, скажам, — што, і ім недавер «прад'яўляць»?.. І прыкмецім, дарэчы: у іх таксама аб'ект даследавання быццам бы «абмежаваны»: Нью-Йорк...). Магчыма, і не хапіла магчымасцей (перапрашаю за міжвольны каламбур) — тых самых, творчых... Аднак... Нават тыя выпетраныя бярозкі на Чацвёртай авеню, якія я падгаворваў збегчы са мною з вышыні задушлівага даху да Наны, думаю, не пакрыўдзіліся на мяне за «негатыўны пафас»: мне так хацелася да родных пералескаў, так пэўнілася — лепшых мясцін і ва ўсім свеце няма, што сэрца падказвала: і ім, нью-йоркскім бярозкам, спадабаецца ў нас... А тут, аказваецца, Фёдар Яфімаў як бы хапае за руку: куды ж ты вядзеш іх — там жа, як сам сведчыш у адным з «дамашніх» вершаў, сваім дрэвам не соладка жывецца... Так, экалагічна крытык, што называецца, злавіў паэта. А псіхалагічна? Думаю, думаю...

Разумею і не адмаўляю права любога чалавека, чытача — у тым ліку і крытыка — успрымаць паэзію так, як яму дадзена. Вольны ён чытаць ці не чытаць (як гэта выявілася ў нашым выпадку) і сённяшняга, «публіцыстычнага» Еўтушэнка і «ўчарашняга» Аляксандра Блока (знойдуцца ж і такія?..). Турбуе іншае: імкненне ўзвесці каменную сцяну паміж «эмоцыё» і «рацыё» ў паэзіі, сканструяваць нейкае сіта, якое адсарціроўвала б: гэты матэрыял для паэзіі, а гэты — для іншых жанраў, адмовіць тым самым права на існаванне паэзіі публіцыстычнай (толькі — лірычная!), як быццам і яна не можа быць (ды і павінна быць!) глыбока асабістай... Аднак жа паўторым: вольнаму воля — ніхто не імкнецца тут навязваць свой тавар. Прынамсі ў мяне такіх патуг ніколі не было. Ніколі не адчуваў я «неабходнасці» пісаць у рыфму з тае прычыны, што анкетна залічаны па ведамстве паэзіі. Былі і маўчанні, а калі і пачыналася «вершаванае» пісанне, то па нейкіх іншых прычынах (часта і. неўсвядомленых), а не па тых, у якіх «уличает» рэцэнзент (здаецца, не толькі мяне). Не будзем «обольщаться» і атаясамляць настраёвае пабуджэнне і яго рэальнае здзяйсненне, выдаваць жаданае за сапраўднае, суб'ектыўнае аўтарскае адчуванне за аб'ектыўны творчы вынік. Аднак жа мушу сказаць і Фёдару Яфімаву — не крытыку, а паэту: як нараджаецца твой верш, часцей за ўсё цяжка растлумачыць. Кожны па-рознаму: то нейкі настрой «справакуе» яго, то пачнецца ён з выпадкова пачутай ці ўспомненай фразы, слова, то прарасце яго сцяблінка на глебе нейкай неадчэпнай, пакутнай думкі (што, па Яфімаву, — ужо «крымінал»?). Не гавару пра вынік. Але нейкія таямніцы мне — знутры — вядомыя і бачныя па-іншаму, чым рэцэнзенту. А таму прызнаюся шчыра: тое, што яму падабаецца, я лічыў (бо ведаю, як яно пісалася, як рабілася, з чаго пачыналася) нават не вартым параўнання з тым, што рэцэнзент начыста адмаўляе. З гэтае зачэпкі згадваецца і нейкае дзіўнае адчуванне ад яфімаўскай ацэнкі верша «Ніхто не пачуў...» у яго даўняй рэцэнзіі. Пра метафару, што ляжыць у аснове гэтай замалёўкі — яблык упаў ля Халопеніч, на Беларусі, а шар зямны здрыгануўся, — зазначана было: «Образ получился умозрительный: в нем есть то, чего в действительности нет...» Адчуванне прыкрае, бо я ж такі знаў, з чаго «пачынаўся» гэты верш — якраз не з «умозрительности», а з чагосьці зусім супрацьлеглага: з гука, з таго «гупання», з якім яблык падае на дол: (ноччу, калі спіш у будане пад яблыняй і раптам падхопліваешся ад гэтага «выбуху» — спрасонку такога землятруснага, — няўжо не чуў, Фёдар Архіпавіч?..).