Карсан Маккалерс - Балада пра сумнае кафэ

Капітан увесь час знаходзіўся ў стане стрыманага ўзбуджэння. Справа з салдатам усё больш займала яго, і цяга да радавога Уільямса, нібы хвароба, усё мацней брала ў палон. Як пры захворванні ракам клеткі выходзяць з-пад кантролю і пачынаюць каварна размнажацца, пакуль нарэшце не знішчаць чалавека, так і ў галаве ў капітана думкі пра салдата ўжо даўно перасягнулі дазволеныя межы. Часам ён з жахам перабіраў у памяці падзеі, што прывялі яго да такога стану: кава, незнарок вылітая на яго новыя штаны, выпадак з прарэджваннем лесу, сустрэча пасля той шалёнай язды на Жарптаху, мімалётныя сустрэчы на вуліцах гарнізона. Як прыкрасць змагла перарасці ў нянавісць, а нянавісць — у гэту ненармальную апантанасць,— гэтаму капітан не мог знайсці лагічнага тлумачэння.

Капітана апаноўвалі дзіўныя мары. Ён заўсёды прагнуў пашаны, таму часта цешыўся тым, што далёка наперад думаў пра павышэнне ў званні. Напрыклад, калі ён быў яшчэ курсантам ваеннай акадэміі ў Вест-Пойнце, словазлучэнне палкоўнік Уэлдан Пендэртан ужо было звыклае і прыемнае яго вуху. А мінулым летам ён уявіў сябе камандуючым карпусным раёнам, геніяльным і ўсемагутным. Часам ён нават шаптаў сам сабе «генерал-маёр Пендэртан» — і яму здавалася, што ён народжаны дзеля такога звання, настолькі добра яно пасавала да яго прозвішча. Але ў апошнія тыдні гэтыя марныя думкі дзіўным чынам пайшлі ў адваротным кірунку. Аднойчы вечарам, ці, дакладней, у палове другой гадзіны ночы — ён стомлены сядзеў за пісьмовым сталом. Раптам у яго на языку з’явіліся тры словы: «радавы Уэлдан Пендэртан». I ад гэтых слоў, а таксама ад асацыяцый, што яны выклікалі, у капітана нарадзілася ненармальнае пачуццё палёгкі і задавальнення. Замест таго каб марыць пра пашану і званні, ён цяпер адчуваў дзіўную асалоду, уяўляючы сябе радавым салдатам. У гэтых марах ён бачыў сябе юнаком, амаль блізнём салдата, якога ён ненавідзеў; у яго было маладое лёгкае цела, зграбнае, нягледзячы на тое, што яно было апранута ў форму радавога салдата, бліскучыя густыя валасы і круглыя вочы без сініх кругоў ад навуковых заняткаў і перанапружання. У гэтыя мары ўвесь час уплятаўся вобраз радавога Уільямса. А фонам была казарма: гул маладых мужчынскіх галасоў, вясёлае гультайства на сонцы, легкадумныя сяброўскія жарты.

У капітана з’явілася звычка прагульвацца штодня пад вечар каля будынка, дзе быў раскватараваны радавы Уільямс. Звычайна ён бачыў, што салдат сядзіць адзін на адной і той самай лаўцы. Ідучы па тратуары, капітан праходзіў за два метры ад салдата, і, калі ён набліжаўся, радавы Уільямс неахвотна падымаўся і ляніва аддаваў чэсць. Дні рабіліся ўсё карацейшыя, і ў гэты час, у канцы дня, ужо пачынала цямнець. На кароткі час пасля захаду сонца неба асвятляла імглістае бледна-ліловае зарыва.

Праходзячы каля салдата, капітан глядзеў яму проста ў твар і прыцішваў крок. Ён ведаў, што салдат павінен быў ужо здагадацца, што менавіта ён прычына гэтых прагулак. Капітана нават здзівіла, што салдат не пазбягаў яго і не хаваўся на гэты час дзе-небудзь. Тое, што салдат прытрымліваўся сваёй звычкі, надавала гэтым штодзённым кантактам адценне спаткання, мімаволі нават хвалявала. Мінуўшы салдата, ён быў вымушаны кожны раз стрымліваць жаданне азірнуцца, і чым далей ён адыходзіў, тым больш яго сэрца поўнілася настальгічным сумам, які ён быў не ў змозе пераадолець.

У доме капітана адбылося некалькі змен. Маёр Лэнгдан прыбіўся да Пендэртанаў, зрабіўшыся нібыта трэцім членам сям’і, і гэтая сітуацыя імпанавала як капітану, так і Леаноры. Смерць жонкі моцна ўзрушыла маёра і зрабіла яго зусім бездапаможным. Ён змяніўся нават фізічна. Ад былой бравай выпраўкі не засталося і следу, і калі яны ўтраіх сядзелі вечарам каля каміна, здавалася, што ён наўмысна скручваўся ў самыя нязграбныя і нязручныя позы. Нібыта цыркавы акрабат, ён пераплятаў ногі ці падымаў масіўнае плячо так высока, што яно плюшчыла вуха. Яго думкі і словы засяроджваліся цяпер на Элісан і ўсім перыядзе жыцця, што так раптоўна скончыўся. Ён зрабіўся схільны да меланхалічных банальнасцей пра бога, душу, пакуты і смерць — тэмы, толькі пры напамінку пра якія ў яго раней дранцвеў язык. Леанора даглядала яго, частавала выдатнымі абедамі і слухала кожную яго скаргу.

— Хаця б Анаклета вярнуўся,— часта гаварыў ён.

Справа ў тым, што Анаклета знік з санаторыя ў тую раніцу, калі памерла Элісан, і з таго часу пра яго не было ніякіх вестак. Ён зноў спакаваў чамаданы, акуратна паклаўшы туды рэчы Элісан. Потым ён проста знік. Як замену Леанора наняла маёру аднаго з братоў Сузі, які ўмеў кухарыць. Маёр шмат гадоў марыў пра звычайнага чарнаскурага служку, які б — хай сабе! — паціху папіваў яго віскі, не выціраў пылу пад дываном, але — крый бог! — не брынкаў на піяніна і не сюсюкаў па-французску. Брат Сузі быў добры хлопец; ён іграў на грабянцы, абгорнутым у туалетную паперу, напіваўся і гатаваў смачнае печыва з кукурузнай мукі. Між тым маёр не адчуваў радасці, на якую спадзяваўся. Яму шмат у чым не хапала Анаклеты. Да таго ж, успамінаючы пра яго, Лэнгдан мучыўся дакорамі сумлення.