Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

— I як жа паводзіў сябе Змітравіч, калі пачуў пра баброў ды Граську?

Малінін з посмехам кінуў:

— Як? Бутэльку каньяку — на стол! Ён і здаўся, ваш Змітравіч: «Адпускаю Герасіма, забірайце!» Праўда, пасля ўжо, калі выпіў, ніяк не мог пагадзіцца з маім выбарам: чаму іменна Герасіма бяру, а не каго-небудзь іншага, з рукамі... Пагаварыў я з ім сур'ёзна. Папярэдзіў, каб з вамі больш не заядаўся — прыпужнуў. Ёсць у яго нялюдскае штось, з паршывінкай чалавек.

— Гэта ж ён, вірлак, паднукнуў Кавалюка, і той перавёў Граську на трэцюю групу інваліднасці. — Маці адкрылася — не стала ўтойваць сваіх адносін да старшыні, слоў не падбірала— што думала, тое і гаварыла.

— Ведаю, Мікалаеўна, не перажывай... За Герасіма любому чорту рогі скручу. — Знаёма заміргаў вачыма і чмыхнуў носам Малінін. — Герасіма ў крыўду не дам. Як бабралоў — ён у мяне на першым месцы. — Пасміхнуўся. — Бабры — не бабы... Бабровыя ловы — га, Герасім? — не такі ўжо і ўтомны промысел, па сіле нам.

Бацька не азваўся, адно галавой кіўнуў, пагадзіўся. Мама:

— А Граська ж, верыце, раней, да вайны, і не думаў пра паляванне. Гэта, калі ўжо стаў калекам — купіў ружжо і давай па лесе гойсаць: брындае цэлы дзянёчак. Яно, можа, і добра, што так зрабіў, хоць во — акрыяў. А то ж гаварылі ў нас тут, быдта ў яго, калі запіпчыць, дык з левага боку, з раны, дым курыцца... Во, чаго толькі людзі не скурдыячаць. Чужое горла нічым не заткнеш.

— Чыстае паветра, так, многа значыць, — азваўся бацька. — Дзень жа ўвесь па лесе валочышся, пра яду і не ўспомніш... Ліжба курыць было што.

— Калі не сакрэт, якога звера высочваў: лася, ваўка ці зайца? — жартам спытаў Малінін. — Ты ж, Андрэевіч, не проста лесам любаваўся, не гультайнічаў?

— Лесніком быў.

— А-а, ясна.

— Ішоў бы ўжо, Граська, на ферму, а то каб не было позна, — сказала маці. — Прыбяжыць Ёкала, зойдзецца ў крыку...

— Ёкала? — ажывіўся Малінін. — Гэта хто ж такі?

— Пугацёнак — пад усе бочкі шпунт. Фермай загадвае. Перад старшынёй выслужваецца, хоча, каб на курсы брыгадзіраў паслаў — чалавеку заманулася паначальнічаць... Ён жа не быў у войску. Равеснікі яго хапілі гора, палавіну з іх не вярнулася з вайны, а гэты цалёханькі, уратаваўся. — Бацька пачаў апранацца — усцягнуў на сябе суконны пінжак, пашыты з перафар-баванага шыняля, надзеў шапку. — Так і быць, сёння адбуду ноч, пасцерагу, а там — няхай сабе і водпуск!

Маці прынесла збанок малака, паставіла на стол. Замахала рукамі, усклікнула:

— Запіпчылі ўжо, курцы!.. Ты, Граська, хоць бы меншую сусолку рабіў, а то цурбалку скруціш — і так ужо глытаеш гаркоту, так глытаеш, быдта мала з цябе, не накурыўся за свой век. — I — да Малініна: — Выпілі б вячэранкі. — Села на ўслоне ля прачыненага акна. — Вакно разяпілі. Камароў наляціць поўная хата — не да сну будзе. Граська?!. — раптам спахапілася яна. — Нам жа скора кароў гнаць, радоўка, а ты з'едзеш. Я тут з дзецьмі хіба ўпраўлюся?

— Радоўка — праз два тыдні, — не падае бацька духам. — З Валькай Мішуравай пагавары — яна паможа... З Нінай адпасуць.

— Ну калі Валька, то я — спакойная, — лёгка пагадзілася маці. — Валька не адмовіць. Яна для мяне ўсёдно як і свой родны дзіцёнак. Скора, во, і замуж ёй — хай бы ручыла дзеўцы. Ніколі не забуду тую нашу радоўку, калі Валька памагала. Якраз і Ніна са мной была, дзве памочніцы мае.

Бацька дадае:

— Было тут ім без мяне.

— Немцы адступалі, а нам якраз кароў выпала пасвіць, — маці засяродзілася. — А яшчэ ж я ў той дзень узялася палоску ўзараць і жыта пасеяць...

— А-а, так, — падтакнуў бацька. — Прыйшоў я з лесу, ступіў на падворак і бачу: Ева мая з плужком важдаецца. Ішоў гародамі, краўся. От ужо — паўсотня якая двароў, а як хто з партызанаў заявіцца ў вёску, тут жа і грыміць машына — паліцыя з «куратніка». У Ходараў, праўда, не лёгка было заехаць — грэбля не давала. Яе стараліся загаціць: пяском усыпалі, голлем усцілалі. Ды пахвошча дождж паўдня — і куды дзяецца той пясок. Бухціць, як рошчына, багна, хлякоча. Як толькі машына ўссунецца на подсціл, так і пачынае выць, буксаваць, пакуль і зусім на кардан не сядзе. I што — у паліцаяў была такая панароўка: машына загрузла, закапалася ў гразь, дык яны выскокваюць з кузава, рассыпаюцца ў ланцуг і бегма лятуць вёску акружаць. Двое партызан з нашага атрада забавіліся і не паспелі ўцячы. Не наськія былі. Іх сюды з Масквы прыслалі. А такія хлопцы — маладыя, студэнты нядаўнія. Загаварыліся з дзеўкамі, а паліцаі тут як тут. Нехта ім падказаў, данёс.

— Хлопчыкі тэя, бядняжачкі, усё не верылі — думалі, што іх акружылі не паліцэйныя, а свае, з суседняга атрада. Цюцькі ж гэтыя, паліцэйныя, у цывільным лахалі, формы нямецкай не насілі: ці не было, ці пад сваіх падстройваліся. I яны абазналіся — не ўцякалі, не адстрэльваліся. Нявопытныя. Што ўжо з імі рабілі — горай за немцаў зругваліся тэя паліцэйныя. Аднаго дык у нужнік галавой торкалі. Ён маўчыць, акамянеў быдта. Нічога не сказаў... Не дай Бог успамінаць тое ліхалецце, — маці маркотна апусціла голаў, уздыхнула.