Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

— Гэта калі ж ты крала?.. — здзівіўся бацька. — Ну-ну, раскажы. Хм, ні разу не хвалілася.

Ну во, бацька і троху не закрыўдаваў на маці, хоць назвала яго і безалаберным, і бесклапотным.

— Цябе параніла ўжо, у Іркуцку быў. Тэй год я цёлачку пакінула: няхай, думаю, расце на змену карове. I як у ваду глядзела, бы хто нараіў: вясной карову прыйшлося прырэзаць — іголку з'ела. А пакуль у мяне дзве каровы ў пуні стаяць. Зіма. Карміць іх чым-та ж трэба. Увосень тут скрозь па лесе салдаты нашы стаялі, жылі ў зямлянках. Дык мы з Жэнікам усе подсцілы ператрэслі. Сена хоць і прэлае, улежанае, а ўсё ж сена. Адзін раз хадзілі з Васілінай патруху збіраць і нагледзелі стажок — стаіць пры дарозе, абскубаны. Васіліна мне кажа: «Усе скубуць, а мы што — святыя?..» I ўгаварыла набраць па ношцы з гэтага стажка. Тут якраз — мужчыны нашы сена везлі. З Казінкі ажно. А мы стаім — збочылі, чакаем, пакуль праедуць. Яны ж думаюць, што мы на Казінку дубічым, будзем там адонне з-пад снегу цягаць. I пашкадавалі нас. Іван Трусевіч кажа: «Навошта вам, дзеўкі, перціся ў свет? Во я піхну гэты стог плячом, ужо цёмна, дык вы наберыцё як панесці». Мы й рады. Праўда, сказалі, каб не валіў стажка. Тут і Анюта, суседка мая, прылучылася. Ужо тройца злодзеяў, весялей. Я ж ведаю: ля стога калі заловяць — турма. Мне страшна, трасуцца рукі, нічога не магу рабіць. Піліп Рахвяёнак бачыць, што мы ледзь варушымся, узяўся памагаць: быдта душой чуў, што спяшацца трэба. А недаскубак гэты стаяў во так, як узгалле, за аблогай. I толькі мы з паўвярсты адышліся — шыбуюць нам насустрач удвох. Адзін, бачу, аднарукі. Правай няма. Другі — Раманок, стораж. Малінаўскі. Мяне добра ведае.

«Здарова, Ева! — павітаўся. I — сур'ёзна, набычана: — Чыё сена, гавары?!.»

Я спужалася, кажу:

«А гэта адонне са стагоў... З нашых. Ісцінны Бог, адонне».

Раманок павярнуўся да аднарукага:

«Кладу галаву на адсяканне, — у яго гаворка такая, як тапаром сячэ: бэх, бэх, бэх, — сена з вашых стагоў, Іванавіч. З гэтага, што скора паваліцца. — Вышмаргнуў жмак з маёй ношкі — і ў крык: — Такое адонне?!. Ліха тваёй мацеры, маніш! — Падбег да Васіліны: — Хамілія?!.»

Яна назвалася нейкай бабай ажно, вуна, з Крамянкі. Ён — да Анюты:

«А ты хто?»

I гэтая зманіла не маргнуўшы. Раманок насупіўся:

«Не чуў я такіх хамілій... Ой, бабы, не веру я вам. — I — да мяне: — Ты іх выкрыеш. Твая ношачка ўдвая меншая, а ўсё роўна ж ты — злодзей, расхіціцель народнага дабра. Судзіць вас будзем, так!»

I тут аднарукі пытае ў мяне:

«Радня ў Бакаве ёсць у вас?»

«Ёсць», — адказваю.

«А хто?»

«Мікіта, мужа майго родны брат», — і ад спугу смяюся.

«Дык чыё будзе сена?» — I ён, Іванавіч гэты, зазірнуў мне ў вочы.

Што ж мне яму сказаць?.. Зноў прыйшлося зманіць:

«Са стагоў... З нашых стагоў, адонне».

Раманок успыліў:

«Ды брэша яна, не вер... Белябенькі ўсе хітрыя. — Во, мянушку, шаматун, прыгадаў — злаўрэдны чалавек: гэта ж яго бацька страляў у Піліпа праз акно, калі той старшыняваў у Малінаўцы. — Бацькі мае хата ў хату жылі з яе бацькамі. Не вер!.. Ты, паблажлівец, сабраўся Еву адпусціць? Тады й гэтых зладзюжак пашкадаваць прыйдзецца. А скубуць яны ваш стог, яны!.. Не сысці мне з гэтага месца, — клянецца. — Я зараз акт складу, хай падпішуцца. А ўжо там — сам рашай, мая хата з краю».

Я стаю і думаю: «Госпадзі, Найвышненькі, я ж так баялася. Першы раз красці пайшла — і во, залучылі». Стаяць жа з ношкаю цяжка, ісці лягчэй: тупаеш, ношка вагаецца, а калі стаіш — вяроўка ўразаецца ў цела, цісне. А мы ж стаім. Раманок узяўся акт пісаць. I тады гэты аднарукі, Іванавіч, кажа яму:

«Пачакай з актам. Мы хіба іх ля стога злавілі?.. Не! То ж гэта будзе фальшывы дакумент».

Стораж ажно нагамі затупацеў:

«Не адпускайце іх!.. Судзіць будзем... Яны скубуць, яны!»

Я заплакала. Здаецца, калі б яшчэ раз спыталі, дык і прызналася б. Ды не — чую:

«Ідзіце, жанчынкі, дамоў. Толькі сюды ўжо больш не паказвайцеся. У другі раз не адпусцім». — Паспагадаў-такі аднарукі.

Малінін не ўтрымаўся:

— Бачыш, Мікалаеўна, аднарукія ўсе добрыя. — Павярнуўся да бацькі: — Андрэевіч, можа, з'ездзім да яго?.. Дзе жыве, у якой вёсцы?

— Няма ўжо... памёр, — сказала маці. — Добры быў чалавек, пяром яму зямелька.

Малінін, адчуваецца, пачынаў падабацца маці. А чаму б і не — ён жа і ўдумліва-ўважны, спагадлівы, і, пэўна ж, зусім не ветрагон, як паказаўся напачатку. Гэта ж — калі й паспеў толькі! — сустрэўся са старшынёй калгаса, і той лёгка адпусціў бацьку на бабровыя ловы. Цяпер маці карцела ўведаць, як ішоў торг: не можа быць, каб старшыня не ўпарціўся. Нецярпліва спытала: