Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

— А ты ўважліва паназірай... Па колеру, бачыш, яны не падобныя, і ў той жа час такія блізкія, неразлучныя. — Малінін адной рукой трымаў прыўзнятае вечка клеткі, другой — каторы ўжо раз адцягваў бабраня ад маці, і яно зноў вярталася да яе, нават падавала голас — угукала, падобна, прасіла абараніць. — Маці бурая, отрак — чорны, як вугалёк. Сярод баброў звычайная з'ява. Тут усё, думаю, як і ў людзей. — Апусціў вечка і яўна жартам дадаў: — Аб'яўлю Міхалькову вымову, што не ўзяў усёй сям'і разам — не мог пастарацца для навукі. — Паглядзеў на Валодзю наўспрам. — Тваё, Братчанка, не ўцячэ — не спяшайся з адкрыццямі. Але і не ўпускай нічога — усё занатоўвай у дзённік, нават гэтыя нашы спрэчкі. Праўда, старайся не гаварыць мне сёння таго, што можна сказаць заўтра.

Выбраліся з Чэрыкава надвечар. Пецька газаваў на ўсю «жалезку» — прызнаўся, што пакутуе ад смагі, таму і спяшаецца, маўляў, каб удосыць напіцца бярозавіку. Заехалі ў Бакаў. Гэта якраз па дарозе. Патрапілі на юшку: як ведалі, што дзядзька Мікіта налавіў рыбы. Ніколі такой смачнай юшкі я не еў — густая, наварыстая. Усе казалі: трайная, хвалілі. Цішком спытаў у бацькі, чаму юшка «трайная», і ён растлумачыў: жыжка ў чыгуне заставалася адна і тая ж, а рыбу тройчы мянялі.

Дзядзька Мікіта быў у цэнтры ўвагі. Юшка ўдалася, госці задаволеныя пачастункам. Нарэшце Малінін пацікавіўся, якой снасцю ён ловіць рыбу і ў адказ пачуў, што, маўляў, апрача сеткі, нічога больш і не прызнае; тады-сяды восці выкарыстоўвае, з падсветам.

— А я — прызнаю толькі спінінг. — Малінін далікатна даў зразумець, што не церпіць браканьерства.

— Спінінг?.. — дзядзька Мікіта пасміхнуўся. — Няўжо ўсё шчэ ёсць дурная рыба? Нармальная за бляшку не будзе хапацца.

— Упаляваць шчупака на спінінг — гэта ж радасць! — Малінін узрушыўся: — Цягнеш, а ён упіраецца, не ідзе — тармозіць, чорт. Даеш яму ход — ён і папёр... I так вымучае, пакуль сам не правароніць — хопіць паветра, і тады ўжо не супраціўляецца вельмі, і яго — шах на бераг, гатовы!

Неўпрыкмет дзядзька Мікіта перавёў размову ў іншае рэчышча:

— Я ж быў і на фронт увесь свой інструмент завёз... Камандзір палка трапіўся талковы, з рабочых. Неяк спыніў мяне і кажа:

«Кухня прахудзілася, зможаш залатаць?»

«Змагу, — адказаў я ўпэўнена. — Абы штукавінне было».

«А дома ў цябе што засталося?» — Сказана, рабочы чалавек, дагадлівы.

«Дома ўсё ёсць: мех кузнечны, накавальня, ціскі, малаткі, паяльнік, волава... Закапаў».

I ён распарадзіўся, каб з'ездзіў і ўсё прывёз. А мне адзін дзень дома пабыць — шчасце. Стаялі блізка — на Проні. На падводу — паехаў... Вярнуўся і арганізаваў кузню. Фарсіравалі Проню, фронт спыніўся пад Быхавам. Кузню разгарнуў на пячышчы. Горн прыладкаваў, накавальню... Пад хатай пограб быў, там бульба засталася. Хата згарэла, а пограб цэлы. Добры пограб. Я палок зрабіў, то і спаў там. Да мяне ў пограб хлопцы прыбягалі хавацца, калі самалёты наляталі. Адзін раз пачалася бамбёжка, мы пахаваліся. Узводны прыбег, разяпіў дзверы й стаў сарамаціць нас: «Ну і ваякі — у склеп зашыліся, палахліўцы. На перадавую б вас!» I якраз бомба паблізу разар-валася. Яго ззаду — шах асколкам, ён і ўпаў, забіла.

— Відаць, падчас бамбёжкі руку пакурожыла? — Малінін надзіва стрыманы, у гаворку асабліва не ўстраваў, і гэта зразумела: дзядзька Мікіта хоць і не вельмі пахваляўся, аднак не-не ды ставіў сябе здатнейшым за іншых, сваю прыродную кемлівасць падкрэсліваў пастаянна, а Малінін, як мне падалося, не цярпеў выхвалякаў.

— За Дняпром раніла, — казаў далей дзядзька Мікіта. — Значыць, выбілі немца з траншэй, занялі плацдарм. Нас паслалі ачышчаць акопы. Загружаны былі поўнасцю — хапала і нямецкіх салдат, пабітых, і нашых... Трупы ўбралі, сталі падраўноўваць брустверы, і тут мая лапатачка — стук аб нешта. Ці якая граната была, ці галоўка снарадная... Я толькі ўправіўся прыгнуцца, так бы знесла галаву. Руку здорава пасекла. Мяне — у медсанбат. А там як павезлі, дык затарабанілі ажно ў Валынск. Тры месяцы прабыў. Заражэнне пайшло, хацелі адцяпаць кісць, ды я не даўся.

Малінін сказаў да бацькі:

— Чуеш, Герасім, як паступіў твой брат?.. Не даўся — і цяпер з рукой.

— Мне спачатку па локаць аднялі, куцобка была, і я рады быў гэтаму, — бацька хітнуў бязрукім плячом. — Але як узяліся рэзаць, дык і сустаў выкруцілі — гангрэна пачыналася... Выбару не было.

Дзядзька Мікіта глянуў на бацьку — даў зразумець, што ён не ўсё яшчэ расказаў.

— Пасля шпіталю адправілі на ваенны завод, прызначылі слесарам у механічны цэх, — працягнуў свой аповед. — Пры заводзе вучэбка — школа аўтамеханікаў. I якраз пасялілі мяне з абслугай гэтай школы. Суседзямі маімі былі пісар і цырульнік. Пісар чабатаром да вайны рабіў, боты шыў. А цырульнік — гэты прымазаўся да школы, абы на фронт не загрымець. Стане стрыгчы — абалваніць, як авечку... I вот — у школе танцы, вечар выпускны. Старшына Пасынкаў купіў перад гэтым гарманёшку, ды яна крыху падпорчаная была. Я парамантаваў, зайграў. Ён пачуў і ацаніў маё гранне — запрасіў на вечар за музыканта. А пагаліцца не было чым. Цырульнік наш так абскобліць, што змардуе ўвесь твар. Я кажу хлопцам: