Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

«Можа б, знайшлі мне кусок штыха — брытву зраблю. Як-раз і прычахморымся ўсе. Танцаваць будзем».

Пісар высмеяў мяне:

«Ты хоць бы нож які, тупіцу, зрабіў. Няма чым бульбу абіраць».

Але старшына троху спагадзя, бачу, нясе паўштыха. Ён сам каваль па прафесіі, захацеў паглядзець, як я адкую лёзка.

Пайшоў разам са мной. Я адкаваў, напільнікам зняў лішняе, стаў рабіць шліфоўку. Начальнік цэха падышоў ззаду — шах, выключыў наждак.

«Не займайся дурасцю», — сказаў.

Я ў адказ:

«Таварыш Пузанаў, была б дурасць, калі б я наждаком навоз нарываў. А паколькі ён зроблены для таго, каб на ім тачыць, дык я тое і раблю».

«Маўчаць!» — закрычаў.

А я — сваё:

«Вы камня шкадуеце?.. Што яму, камню, стане?»

Ён пабурчаў і пайшоў. Я абтачыў лёзка, загартаваў, навёў. Зноў кажу хлопцам:

«Можа б, хто сулдыжку з конскай нагі прынёс — чаранцы зраблю, брытва атрымаецца не горш за нямецкую».

Старшына і костку прынёс. Ды ўсё глядзіць і радуецца. Зрабіў я чаранцы, пашліфаваў. Тут якраз Пузанаў у цэх зайшоў. Я — да яго, кажу:

«Таварыш Пузанаў, прымайце работу...» — і брытву паказваю.

Ён паглядзеў — харошая брытва, пагаліўся. I хлопцы сталі скабліць сваё шчацінне. А вечар у сталоўцы быў. Там я такую барыню ім закаціў, што ў скокі сам Пузанаў пайшоў, не ўтрымаўся. Пасля падсеў да мяне і кажа:

«Ты павінен дамоў ехаць».

Я здзівіўся, пытаю:

«Як гэта?»

«Ёсць указ, што ўсе раненыя, нестраявыя, маюць права на дэмабілізацыю».

Так я і вярнуўся двору, у сорак пятым, восенню.

Потым дзядзька Мікіта доўга хваліў сваю сучку. I праўда, яна хоць і маладая, а ўжо добра гоніць зайца і ліса па чарнатропу — нюхам бярэ след. Бабра чуе здалёк і на любой глыбіні. Мне ж самым дзіўным было тое, што Мірта ўмела ўсміхацца — як чалавек! Усмешка ласкавая, нават нейкая чароўна-мудрая, рахманая.

— Мірта мая, калі гаварыць шчыра, спец вялікі: знойдзе нару з бабрамі — стане як укопаная, і ўжо яе не адцягнеш. А пусціш шворку — мігам прахопіцца ў нару. I абавязкова вытурыць бабра. — Дзядзька аж чорны ад загару. Загарэлі толькі твар і шыя, ды рукі яшчэ. — Гэта ж мы нядаўна, можа, дзён пяць таму, як даведаліся, што Мірта так добра ідзе на бабра, захапілі ў нары. Узялі на прывязь, сталі вадзіць берагам — пайшло дзела. А то ж гойсае, выпуджвае баброў, а мы дзівімся, хто гэта папярод нас збродаваў так, з чаго норы пустыя і раскапаныя.

Інфармацыя пра Мірту якраз дарэчы: бацька з Малініным зацікавіліся пачутым.

— Пецька напужаў майго Пірата, дык цяпер да мяне і блізка не падыходзіць, калі бачыць, што з лаўком, — гаворыць бацька. — А як закіну лавок на ход, дык ён, падлюк, такога чосу дае, аж гай шуміць. З будкі не выцягнуць.

— Ну, гэта не сабака — барахло, — задаволена азываецца дзядзька. — Мая Мірта гатовая дзень і ноч у лугах прападаць. Ого!.. На ліса раз натрапіла, то праз дзень толькі двору вярнулася. Ідзе, ледзьве ногі валачэ — прыстала. Дай-ка, столькі абкалясіць!.. А Пірат хоць і курляндзец, здавалася б, пародзісты, але пуставаты. — Пасміхнуўся. — Карцечы пад лапатку просіць.

— Яго трэніраваць трэба, — узрушыўся Пецька, пачуўшы пра карцеч. — Калі яшчэ раз уцячэ з ракі, дома няхай хто адлупежыць. Пабачыце, з яго будзе нядрэнны бабралоў, не горшы за Мірту. Ён растаропны. Да яго не з кнутом трэба, а з пернікам. Ласку любіць.

— Без талковага сабакі — не лоўля, а здзіканне адно, трата часу, — роздумна заключыў бацька.

— Не перажывай, Андрэевіч, — сказаў абнадзейна Ма-лінін. — Знойдзем такога нюхача, што будзе з лодкі бабра чуць.

Маці зачакалася нас — гэта ж тры дні не было дома. Яна строга зіркае на Малініна, але маўчыць, трымае свой гнеў у душы. Я адно і знаю — ужо другі раз іду ў пограб па бярозавік. Малінін і не думае класціся спаць — сыпле жарты адзін за адным, як з кораба, адрасуючы іх пераважна маці, развейвае яе ўпартасць і няласку. Маці міжволі ўцягваецца ў размову, усё часцей і часцей пачынае ўсміхацца; голас званчэе, шчокі ружавеюць.

— Людзі сена сабе панакошвалі, а наша кароўка, як непрыкаяная, галадаць будзе... Ой, што сабе думаеш, Грасічка, што думаеш?!. — Трэба ж, ні на хвіліну не забывае на гаспадарку. Ніяк не можа пагадзіцца з тым, што заўтра, на золку, мы з бацькам паедзем. — I дзіцёнка забіраеш, а яму ж сама што адпачыць пасля школы.

— Няхай прывыкае да звяроў, — зазначае Малінін. — Скончым ловы, і я ўладкую яго ў наш заатэхнікум, на зверавода вывучыцца.

— Яму і дзесяцігодка не зашкодзіць! — узрушылася раптам маці. Бач, і думаць не жадае, каб я ў Маскву ехаў, удалячынь. Аб гэтым і гаворкі не магло быць. Прапанова Малініна не толькі насцярожыла, а проста напалохала яе, і яна, відаць жа, хвалюецца ўжо, недзе разважае ўпотай: «Гэта ж, калі сказаў, дык і забярэ сына, зробіць і з яго такога ж, як і сам, лайдака. Гойсае па свеце, бадзяжнічае, ад сям'і адбіўся і на тое ж іншых спрагнушчае. Бабры яму трэба — ліха шукае на сваю галаву, бяду!.. Што сабе чалавек думае, як збіраецца сустракаць старасць? Вумны-разумны, нябось, ды нечага, во, у падзёртых портках ходзіць».