Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

Малінін перахапіў грэбліва-насмешлівы позірк маці, спы-таў:

— Што, Мікалаеўна, глядзіш на мае каленкі? Дзярэцца — на новае бярэцца. Заўтра мы ў такія робы адзенемся — не пазнаеш!

— Можа б, пакінулі дранцё сваё, дык я тут памыю ды палаплю...

— Хто ж летам дзіркі ў штанах зашывае? Хай вецер шастае, дзе яму хочацца. А мыць — на рацэ самі ўправімся. — Малінін падміргнуў мне. — Правільна я кажу? — Кіўнуў у бок ложка, на якім спачываў шафёр, зазначыў: — Пецька сапраўды, што ёг: не паспеў легчы — і ўжо храпе.

— I вам пасцеля гатова, — сказала маці.

— На гарышчы хіба? — Малінін глядзіць на яе і смяецца. — Мне пад бок, спадзяюся, хопіць сена, Мікалаеўна?

— Там якіх дзве ношкі й ёсць... Пад голаў толькі й хопіць.

— Нічога... Будзе і сена, усё будзе, — паспачуваў ен маці.

— А ўжо ж, і як нам без сена зімаваць? — Гэты зварот тычыцца хутчэй бацькі. — I што ты сабе, Граська, думаеш?

— А што мне думаць?.. Во скончым адлоў дый сена вазы тры куплю. З чаго тут бедаваць-перажываць: сена маё, сена!.. Не панікуй і не ківай на людзей — без сена не застанемся!

— Мікалаеўна, і сена раздабудзем, і нават мукі на бліны, вальцовачкі, першага гатунку падкіну мяшкі тры. Пабачыш, таго-сяго для сваіх лаўцоў-малайцоў дастукаюся, абы ловы толкам пайшлі. — Малінін падняў конаўку з бярозавікам, нібы чарку з гарэлкай, сказаў: — Чуў я тут у вас прыгаворку такую: усе бабры дабры, адна выдра ліхая. Дык вось, Мікалаеўна, п'ю гэты напой за тое, каб і выдры ўсе, як і бабры, былі таксама добрыя! — Выпіў, адставіў конаўку ўбок. — Калі ты, Мікалаеўна, думаеш, што мая суночніца адпусціла мяне мірна-спакойна, дык ведай: пабіліся на ад'езд. Такое яно жыццё: тут і клопат, і трывога, і няласка, і любоў, і рэўнасць дурацкая... Усё ў адзін клубок згарнулася, сплялося, што і не разблытаць ужо. Дзе ж гэта — ого! — жыў хто адно добрым? I тут: з чаго крыўдаваць? Мы ж не гуляць сабраліся. А вернемся, лазню выпалім, памыемся, гарэлачкі зальем за губу, закусім — і радасць... Дык што, будзем мірыцца?

— Я з вамі, добры чалавек, не лаялася, — пасміхнулася маці. — За чубы не браліся. — I ўжо не чужыцца, наўпрост глядзіць на Малініна. — Чаму я так за сена пякуся? У пячонках яно ў мяне, сена... Карова ж наша ў вайну ўбераглася. Сама сябе захавала. Гэта ж, калі немцы ў першы раз ішлі, наступалі, і сталі па вёсцы снарады рвацца, дык яна дзверы выбіла ў пуні й збегла ў лес. Вуна, аж у Брындзікі, у гусцеж зашылася. Яе, праўда, раніла ў бок. Рана доўга не зажывала, гнаілася. Немцы прыйдуць, цапком у рану папораць, пагергечуць дый хадыля з пуні: худая карова, хворая. А што дойшчыкі — гэтыя быту не давалі, разоў па дваццаць на дні заяўляліся. I ўсё новыя. Адзін панадзіўся быў — гад з гадаў, відаць. Рыжы ўвесь, такі, як усё роўна гарыць знутры, свіціцца. З малаком яму не аблапілася, дык у гарод залез і стаў квасолю латашыць. Стручок дзе які завязаўся — зрывае і кідае ў кацялок. Думаю, чорт з табой, гарыда, суп зварыш — мытух прабярэ, пабегаеш. Ажно нічога з ім не зрабілася — праз дзень зноў прывалокся і стаў квакушку лавіць, загнаў пад бярвенне, сам не можа дастаць, дык наставіў наган мне ў грудзі й камандуе, каб злавіла курыцу. Жэнік палез — злавіў, аддаў яму, абы ад мяне адкаснуўся. Гэты ж самы вылюдак, трасца яму ў бок, пасля і авечку нашу са свету звёў. Купілі на развод маладзенькую, хавалі, а ён апароў і зжэр. I ўсё не пераставаў хадзіць. Адзін раз доўга ныкаў па двары, агледзеў касу ў падстрэшку, ухапіў і — на гарод, стаў каноплі касіць. Быдта коням на скорм. Лён таксама паклаў. Нарошня, гад: коні ж ні каноплі, ні лён не ядуць. Упёкся ён мне хаднёй сваёй. Баялася, што карову звядзе. А яна ж, кароўка мая, толькі й карміла дзяцей. I ў вайну, і пасля вайны. Як-ніяк, а ўсё ж па тры-чатыры літры надойвала ўранні. Ды столькі ўвечары. Улетку дзеці шчавель з лугу неслі, з лесу — ягады, грыбы... Так і перабіваліся. — Маці прымоўкла на якую хвіліну, працяжна ўздыхнула і звярнулася непасрэдна да Малініна: — Я, добры чалавек, так скажу: калі б Граська гэтак, як я, з дзецьмі застаўся, то нізашто не ўбярог бы каровы. Збахрыў бы ў першы год вайны. I пухлі б дзеткі з голаду, качаліся б не еўшы... Граська — безалаберны чалавек, бесклапотны.

— Не-е, Мікалаеўна, няпраўду кажаш: Герасім такі ж клапатун, як і сама, — уступіўся Малінін за бацьку. — Што не гультай ён — у гэтым я ўжо неаднойчы пераканаўся.

— Не гультай на дурную работу. Дзе п'юць ды ядзяць, там на Граську не глядзяць, а дзе цяжка — ідзі туды, Граська. Прыдумка гэта акурат пра яго. — Маці схмурыла лоб. — Сваім жа мазалём, справядліва жыць у такі круцялюшны час хіба лёгка? А красці ж мы не ўмеем. Я, праўда, пагалілася была на чужое, дык пракаялася пасля, зарок дала на ўсё жыццё.