Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

— Мама, ад каго вы ўпершыню пачулі, што бацьку параніла... Як даведаліся?

— Еўдакім — гэты, усохскі, быў акурат у тэй самай роце сапёрнай, дзе і бацька твой. Ён прыслаў пісьмо (ці так неяк перадаў), і на Усоху, чую, сталі гаварыць, што мой Граська ранены. А тут і кума Каця прыйшла, кажа:

«Ты, Ева, толькі не хвалюйся... Сільна раніла твайго чалавека. У канцы сакавіка, а можа, раней. Ці не трынаццатага, маіць... Благое чысло».

«Хто казаў?!»

«Была на Усоху, дык ад Еўдакіміхі чула».

Я — на Усох. Еўдакіміха мне і кажа:

«Жывы ён, толькі раніла — руку пабіла і левы бок...»

Я двору іду, плачу. Зіма была лёгкая. Праўда, дужа снежная — вялікія ярусы снегу паўз дарогу намяло. Сяду на гурбу снежную, наплачуся і далей іду. Якраз паштарка дагнала мяне. Кажа:

«Нясу вам грошы, дзве сотні».

Я ўзяла купон, падзякавала. А сама думаю: «Няхай бы пісьмо прыйшло». Па грошы давялося ісці ажно ў Чэрыкаў. Купіла на пяцьдзесят рублёў цыбулі, сяўку, каб што пасадзіць было вясной, узяла дзве буханачкі хлеба — з рук, на базары. I пракаялася: разламала буханку — бульба тоўчаная ўнутры, зверху толькі скарынка мучная. Што ж, калі бульба, то я, каб у другі раз не цягнуцца, бульбы на семя купіла. Два пуды, як панесці. Так і разбасорыла тыя грошы. Пакуль двору дачапала, дык ужо і ноч.

— Разбасорыла?!.

— Патраціла... Распусціла... Гэтак усе кажуць. А ў нас, бачыш, і разбасорыла ёсць.

— Поўнае слова, з коптарам!

— Які ж тут коптар?.. Не-е, каб сабрала — быў бы й коптур твой. А тут — разбасорыла. Пуста ў кішэні. Ага... Дык слухай жа. Як чакаць ад бацькі твайго пісьма, як чакаць — месяц мінуў. Цёпла стала. Не азываецца: дзе ён, што з ім... Плачу. Ужо і май настаў. I якраз сон мне стрызніўся: нібы ляціць самалёт з зорачкай, ястрабок. Прачнулася, радая такому сну... I трэба ж — пісьмо прынеслі. Напісана чужой рукой. Граська просіць маю маму, каб памагала мне, чым толькі можа. А ўскорасці яго прывезлі ў Прапойск, у шпіталь. Насілі камсамольцы салдатам падарункі, і Граська пазнаў хлапца Дуньчынага. Гэтай Дунькі, што ў Бярозаўцы жыве. Аклікнуў, тэй падышоў. Дунька пабыла ў шпіталі, разведала ўсё. Прыйшла да мяне: «Кумачка, не плач...» — I ўсё расказала: і пра што з Граськам гаварыла, і як ён выглядае. У мяне ўсё так і сцялася. Каб жа выплакалася, было б лягчэй. Ды плакаць не магу... Пайшла ў Прапойск. Жэня за мной бяжыць. I ты бег — ажно да шашы. Праўда, Ніна цябе неяк угаварыла — павяла двору. А Жэня са мной застаўся. У яго штанцы — лапік на лапіку. А сама я надзела спадніцу — за бочку неяк закінулася і ляжала, ніхто не ўбачыў, уцалела. Прыйшлі мы ў шпіталь. Я адчыніла дзверы, медсястра пытае:

«Хто вам трэба?»

«Герасім... Масарэнка.»

«Яму перавязку робяць...»

Падышоў салдат, повар, даў Жэню два хлябцы-недарэзачкі. Тут нас і паклікала медсястра:

«Хадземце». — Павяла ў тую самую хату, дзе да вайны жылі ўрачы, што ў бальніцы рабілі. Бачу, доктар стаіць ля акна, ваенны. Глядзіць на мяне. У хаце паветра спёртае, прадыху няма — кругом нары. I раненыя хто-як ляжаць. Бацька прыўзняўся, паклікаў Жэню:

«Сынок!»

«Тата!..» — кінуўся Жэня да бацькі, усхапіўся на нары й сеў побач.

I я падышла, кажу:

«Здароў!»

«Ну здарова, — адказвае. — Што глядзіш?.. Не дужа перажывай. Усё страшнае — чорт на загрыўку носіць. Бачыш, троху паклычаны. На тое і вайна». — Спакойна так глядзіць на мяне, Жэню па галаве гладзіць.

Бутэлька нейкая стаіць пры ім, шланг уторкнуты. Я падняла галаву, гляджу. А ўсё ўва мне гарыць — стаю, як у полымі. Граська зноў суцяшае мяне:

«Ты нічога не бойся... Я і шыць буду, і йграць. Мы шчэ парадуемся... Глядзі дзяцей, сябе беражы».

Я слухаю і маўчу — сцяла мне горла, нічога не магу сказаць. I ён пытае ў Жэні:

«Што ж вы там ясцё?»

А Жэня адказвае:

«Суп мама варыць. Баба Донька прынесла круп. Засталося на два супы...»

Бач, я пра крупы нічога яму не казала — сапраўды засталося якіх дзве-тры жменькі, а ён ужо ўсё разлічыў: на два супы. Падумала так — і, як стаяла, так і ўпала: грук вобзем!.. Медсястра падбегла, дала нашатыру нюхнуць — і я ачнулася. Яна вывела мяне ў двор, усадзіла на лаўку. А Жэня з бацькам застаўся. Дзяўчоначка гэтая на кухню збегала — прынесла ў алюмініевым сподку мне паесці: кавалачак мяса з кашай і кружло запечанай яешні. Дык я кажу:

«Я не хачу... Вы ўжо майму хлопчыку перажаўнуць чаго дайце».

«Мы яго пакормім. Ешце, гэта я вам прынесла. Вы стамлёная, трэба паесці. Прашу!»

З'ела я толькі кашу з яешняй, а мяса ўзяла з сабой. I тут выйшаў Жэня, кажа мне: