Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

— Як гэта — не трэба? Ты што надумаў?!. Во падаю карову, ён прачнецца, загаворыць — і ты пазнаеш. А пакуль няхай спіць. Не ўздумай будзіць, толькі ж вочы самгнуў. — Маці ўзяла конаўку, накінула споверх цадзілку. Тугі белы струмень залёхкаў па марлі, прагнуў яе. Карова касавурылася, круціла галавою — пужала мяне. — Бяры-ка і ўсё выпі, — падала мне конаўку з малаком. — Ды ўжо не збягай з дому, а то сёння цябе нешта ўвесь дзень няўседня бярэ.

— Дык і Нінкі ж няма, і Жэніка.

— Я ў Малінаўку іх паслала — скажуць нашым, што бацька вярнуўся.

Маці дадойвала карову. Я выпіў сырадой, пакруціўся на падворку і падаўся ў хату — пільнаваў, пакуль прачнецца бацька.

Пасля ўжо, калі ён пайшоў у партызаны, мы ўсе так чакалі яго!

Звычайна прыходзіў апоўначы. Спачатку ў яго быў карабін, потым — ручны кулямёт.

Мне не спалася. Ноч была цёмная, ветраная. Здавалася, во-во густы морак выпне шыбы, зазвініць шкло і зябкая восеньская стужа загуляе па хаце. Страшна было, і я схаваў голаў пад коўдру. Жэнік — побач са мной, але ён спакойна пасопваў. Раптам чую, як роўна і знаёма зазвінела балонка — вонках нехта стукаў у акно.

— Тата прыйшоў! — Я ўскочыў з ложка, падбег да маці. — Чуеш, мама?!.

— Цішэй, сыночак, цішэй... Можа, чужы хто. — Яна наблізілася да акна: — Каму не спіцца?.. — і адхінула шторку.

Замест адказу зноў пачуўся ціхі стук. Маці пайшла адчыняць сенцы, сустракаць бацьку. Я тым часам пабудзіў Жэніка. Прахапілася Ніна. Мы сцішыліся і моўча, кожны па-свойму, радаваліся сустрэчы з бацькам. Толькі Надзя, меншая сястрычка наша, ціха пасопвала.

Бацька адразу ж памог маці завесіць коўдрамі вокны, запаліў гаснічак, які стаяў на камянку, і ўжо затым падступіўся да ложка. Мы наперабой кінуліся да яго.

— Як вы тут, дзеці мае? — Ён кожнага з нас доўга, па чарзе, абдымаў. — Ну, не шуміце толькі.

На стале чакалі гаспадара глечык з малаком і акраец хлеба.

— Перакусі, Грасічка, а я тым часам сабяру табе з сабою чаго...

Пасярод хаты стаяў на ножках кулямёт-ручнік. Ён быў руляю скіраваны на дзверы.

Я гэтак жа сама, як і Жэнік, вытыркнуўся з-пад коўдры й разглядваў кулямёт. Бацька сядзеў за сталом, сілкаваўся.

— Тата, — спытаў я, — а чаго кулямёт насцярожыўся?.. Як сабака.

— Не выдумляй абы-што, — шмаргнула мяне за рукаў маці.

— А ён кусаецца?.. Га, тата?

— Фрыцаў яшчэ як кусае, — адказаў бацька.

— I яны дохнуць?

— Як мухі ў мароз...

— А кулямёт бегае?

— Бывае, што і бегае, але рэдка... Зноў умяшалася маці:

— Хопіць дакучаць. Дайце нам пагаварыць.

Жэнік мне даў добрага кухталя, і я замоўк. А вось аб тым, як бегаў бацькаў кулямёт, я даведаўся значна пазней — пасля вайны.

Сядзелі партызаны ў засадзе якраз непадалёку ад Латачка, дзе лес падступаў да самай шашы. Быў сярод іх і мой бацька. Паказаліся нямецкія грузавікі. Два. Іх абстралялі. Разбілі... I тут, бачаць, з-за пагорка сунецца цэлая калона машын, і немцаў поўна. Усчалася калатнеча. Якраз у гэты адказны момант замоўк бацькаў кулямёт — затвор не выкінуў з патронніка гільзу.

Немцы апомніліся, пасаскоквалі з машын — у наступ пайшлі, многа ж. Партызаны адступілі. Бацька дастаў гільзу, праверыў кулямёт — страляе. Падумаў: няйнакш патрон трапіўся дрэнны, падплюшчаны. А праз дзень-другі — зноў пайшлі на шашу. Кулямёт і гэты раз адказаў. Тут бацька сур'ёзна занепакоіўся, бо той-сёй з партызанаў, здавалася, глядзелі ўжо скоса на яго. Паказаў кулямёт аружэйніку Пятру Кучавею. Ён разабраў затвор, сабраў, стральнуў — харош!

— А ты, Пятрок, — счапіўся бацька з аружэйнікам, — паспрабуй з паўдыска выпусці, болей пастраляй... Пабачыш, закапрызіць.

— Паўдыска, кажаш? — падазрона перапытаў аружэйнік. — Сабаку пад хвост паўдыска патронаў?!. — I далажыў камандзіру, што кулямёт спраўны.

Камандзір, праўда, не стаў эканоміць патроны — надумаў разрадзіць увесь дыск, але кулямёт зрабіў кароткую чаргу і замоўк.

— Адрамантаваць і далажыць, ясна?!. — загадаў ён Кучавею.

Той пачаў апраўдвацца:

— Дык жа кулямёт спраўны! Усё ў ім на месцы... Камандзір дастаў з нагруднай кішэні нейкую паперчыну, патрос ёй перад носам разгубленага Кучавея:

— I каб такіх во штучак не было!.. Гэта паклёп, данос.

— Я напісаў шчыра... Думаў, Герасім ад страху не страляе, трус.

Бацька зразумеў, што Пятрок ніякі не аружэйнік, слабак, і сам пачыніў кулямёт — замяніў ствол, у якім быў іржавы патроннік. Кучавей круціўся, як вуж, стараўся дагадзіць, але бацька з ім ні разу больш не хадзіў на абстрэл шашы, дый на іншыя аперацыі.