Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

Выйшлі з Мінска. Гадзін пяць без перадыху тэпалі. Я стаміўся, кажу хлопцам:

«Давайце адпачнём».

Завярнулі ў вёску. Мішка з Самусём па дварах пайшлі, я застаўся чакаць. Выйшла жанчына з крайняй хаты, сунула мне гурок і кажа:

«Тут вам ніхто нічога не дасць, бо няма ў саміх. Трэба далей ад шляху адыходзіцца. Мы ўсё ўжо раздалі».

I праўда, хлопцы вярнуліся з пустымі торбамі.

Рушылі далей. Я ўжо не мог ісці, хлопцы мяне пакінулі аднаго. Зноў была вёска. Звечарэла. Я не прасіўся нанач, не турбаваў людзей — у лазню забраўся і пераначаваў. Раненька выйшаў на шашу і, трэба ж, сустрэў Рамана Ляўкова. Гэты ўжо свой, блізкі — як радня, можна сказаць. I ён, Раман, таксама здарожыўся. Во, мне весялей стала клыпаць — знаёмы ж, чуемся, бы свае. Дайшлі з ім да Бялыніч. Бачым, Мішка з Самусём насустрач нам выходзяць. Самусь кажа:

«Тут паясцё, людзі спагадлівыя, не скнарыя».

Я ў першую хату зайшоў — далі мне бульбіну і кружку сыраквашы. Паеў — і адразу на шашу. А Раман па хатах пайшоў. Чакаў яго гадзіны дзве. Ён, праўда, сам добра наеўся, яшчэ і ў торбу набраў, на дарогу.

Брыдзём, гамонім. Чуем, недзе гудзіць машына. Гудзіць, а самую не відаць. Аж яна забуксавала на ўзбочыне. Наша машына, руская. Двое хлопцаў пры ёй. Мы падышлі, узяліся памагаць. Пасабляем, а самі думаем: ці па дарозе яна, трохтонка гэтая? Мо сілы дарма апошнія трацім.

«Куды, хлопцы, сабраліся?» — Раман спытаў.

«У Магілёў, хлеб малаціць... Ды во, па бочкі адскочым у вёску», — адказаў шафёр.

«То ж гэтак лепей для нас, — кажу Раману. — У вёсцы, можа, паядзім, га?»

Прыехалі. Мяне шафёр да сябе запрасіў, а Рамана ўзяў другі хлопец. Шафёр сказаў сваёй маці, каб пакарміла. Яна наліла мне супу грэцкага, на малацэ. Пасёрбаў з кусманчыкам хлеба.

...Ажно не верыцца — на машыне едзем. Ускорасці й Мішку з Самусём дагналі, пехацінцаў. Яны давай махаць рукамі, ды машына не спынілася. I я падумаў: «А каб яна спорцілася!» I праўда, праехалі трохі — цуп! — стала трохтонка. Шафёр у матор палез, корпаецца. Мішка з Самусём падбеглі, просяцца. Ім давялося па пяць марак выкласці за падвоз. Былі ў хлопцаў нямецкія грошы, недзе ж узялі.

Зноў, значыць, разам. Умовіліся трымацца адзін аднаго. А там і ў Магілёў прыехалі. Мішка гаворыць:

«Я пайду з Граськам. Тут усе мае цёткі, то мы пакуль затрымаемся, пагасцюем».

Прыйшлі да Мішкавай хроснай. Яна паплакала, паспачувала нам.

«Хворы мой напарнік, жыватом маецца, — кажа ёй Мішка. — Палячыцца б яму чым... Раздабудзьце самагонкі добрай».

Яна, праўда, знайшла гарэлкі. Я шклянку выпіў — запякло ўнутры. Тут есці трэба, і ёсць што, а не магу — баюся. Збольшага, праўда, перамарыў чарвяка і заснуў адразу. Спаў да цёмнага. За вячэраю зноў патроху выпілі, блінамі закусілі. I рэзь у жываце, чую, сунялася, палепшала мне. Мішкавы родзічы нясуць нам харчы — хто што можа, што ў каго ёсць. Сабралі на дарогу.

«Цяпер, — кажа яго хросная, — нікуды й не заходзьце ўжо— сваю яду маеце».

Праз дзень мы й выбраліся. I к вечару былі ажно каля Пацяраеўкі. Во што значыць яда добрая. Пераначавалі. Іду я міма гумна таго, дзе нас трымалі ўсю ноч, і ажно не верыцца, што застаўся жывы. Перад Віравой якраз, бачу, едзе Міхалка Шымар — конюхам у пажарнай рабіў, то я пазнаў яго. На фурманцы й сянцо ў драбінах. Я павітаўся:

«Здароў, Міхалка!»

Ён углядаецца ў мяне і асцярожна адказвае:

«Здароў...»

Руку яму падаю, запытаў:

«Што тут у вас чутна?..» — рупіць мне, спадзяюся пачуць і пра сваю сям'ю.

А ён:

«Хто ты, чалавеча?.. Не магу пазнаць».

I я назваўся:

«Граська... — кажу. — Хто ж яшчэ. З Ходарава!»

Во тут і ён ажывіўся:

«Айя-яй-і... Ды ніколі ж бы я не пазнаў цябе. Змучаны, схуднелы... Хто ж гэта цябе так, дзе?»

«Немцы... У палоне быў. Скажы мне лепей, ці не чуў, як там у Ходараве? Ці цэла мая сям'я?..» — дапытваюся, хачу праўду знаць.

«Быў я там нядаўна, то бядуюць, што цябе няма, — спакойна адказаў ён. — Хэ, не бядуй, акрэпнеш, вяселлі зноў граць будзеш!»

А мне ж карціць даведацца пра Еву, пытаю:

«Дык сям'я мая ўся дома?»

«Жывыя ўсе вашы... Садзіся, паедзем — мне ў Гіжэнку трэба. А там табе ўжо блізка».

Так мне не хочацца зноў у Гіжэнку, але ж пехам ужо не магу — ногі падкошваюцца ад зморы, выбіўся канчаткова з сіл, прыстаў. I што ж? Паехаў-такі з Міхалкам. Прыбылі ў Гіжэнку, злез з калёсаў — адпачыў троху, акрыяў. Дашкробаў да Усоху, да бабы Кордзіхі зайшоў. Адразу ж і пытаю ў яе:

«Ці праўда, што маю жонку забілі?» — Міхалку не паверыў — ён мог наўмысна мне не сказаць праўды, каб не хваляваўся.