Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

— А вы, тата, хоць калі-небудзь нешта ўкралі?

— Зімою, калі не было чым карову карміць, па сена з маткай хадзілі... Тут крадзьба такая: нас абіралі з ног да галавы, і нам, каб не памерці з голаду, даводзілася нешта браць... Ты, от, пытаўся, чаму саду няма. А навошта ж ён мне, такі быў сад, калі за яго падатак увялі?.. За пчолы — правільна, яны збіраюць мёд з калгаснай канюшыны, скажам. Гэты мёд — твой. Ты яго можаш прадаць. А за вырашчаную табой жа яблыню падатак плаціць, за сліву ды куст смуроды — гэта, сынок, самае што ні ёсць абдзіралаўка... Лес — ён сам расце, казённы. Жывы прыбытак, грошы. Таму леснікоў да яго і прыставілі — жывіце пры лесе і з лесу, сцеражыце, не разбазарвайце... Я і кажу: толькі сумленны чалавек можа быць добрым лесніком.

— I дзед Андрэй таму прыклад?

— Так, прыклад... Што ля Багра яму было, паслухай-ка. Ён жа калі не пойдзе ў лес, дык абавязкова з некім счэпіцца, пацягаецца хітрасцю ды спрытам. I той раз не абышлося без прыгод. Ідзе — як раптам чуе: пілуюць дуб. У дзве пілы... Шасцёра парубшчыкаў, хеўра цэлая. Азваўся, загаварыў да іх... Дзе там — кінуліся да яго з усіх бакоў з тапарамі. Ружжо аднялі — хрась-хрась аб пень, паламалі... Разіньку злавіў, але, праўда, не даўся ў палон, выслізнуў... Эх, яны й давай ганяцца. А ён — ствалы ад ружжа ўхапіў, да коней падбег — дый стаў лупежыць іх. Стваламі! Папудзіў... I сам пабег, як тыя коні, к полю, да людзей. У лясніцтва ўляцеў, якраз і ляснічы з аб'ездчыкам былі. Паехалі на месца парубкі, глядзяць — дубняка няма, забрат. Пачалі шукаць. Следам выйшлі акурат на Віравую. На беразе Проні, у лазняку, бачаць, ляжыць калоддзе, хто паклаў — не дакажаш. Дый ці хто з іх сазнаецца?.. Узялі дэпутата, панятых, склалі акт.

— Гэта які час?

— Акурат пасля рэвалюцыі... А на судзе ж і аб'ездчык быў, і ляснічы, і той-сёй з леснікоў прысутнічаў — суд жа! Абклалі злодзеяў, на якіх паказаў ляснік, штрафам за дубняк. Каму такое спадабаецца? Ну, пасля суда ляснічы й гаворыць дзеду твайму: «Схадзі, Пархвенавіч, гарэлкі вазьмі, паабедаем». Ён, гэта, і пайшоў. Пераступіў парог карчомкі, зрабіў свае пакупкі. У кутку-бакоўцы, бачыць, сядзяць парубшчыкі, выпіваюць. Тут адзін з іх падхапіўся і — да яго:

«Ступай, Андрэй, выпі з намі».

А ён у руках трымаў бутэльку гарэлкі й перавясла абаранкаў.

«Што мне вашу піць, я лепш свае вып'ю...» — I павярнуўся ісці, як адзін з парубшчыкаў запабег наперад і засланіў сабою дзверы:

«Не выйдзеш адсюль, пакуль не вып'еш з намі!»

I тыя ўсе, хто за сталом быў, крычаць, каб ішоў да іх. Не разгубіўся — падышоў і асушыў шклянку, падзякаваў.

«Бяры шчэ пі», — кажуць яму.

«Не, хваця...» — адмовіўся і адступіў ад стала.

«Ах, з цябе хваця?!.» — Пахапалі бутэлькі й сценкай папёрлі на яго.

Ён, доўга не думаючы, разагнаўся і таму, які на парозе стаяў, так даў у пуза, што дзверы з крукоў сарваліся. Выхапіўся на вуліцу, бяжыць. А гэтыя ўсе дубічуць следма — акружыць лучаюць. Ён, як бег, з разгону пераскочыў прасла і гародамі ў поле падаўся. Там ужо было дзе разгуляцца. А ў руцэ толькі рыльца ўцалела ад той бутэлькі, што купіў. Рыльцам гэтым і адмахваўся. Ляснічы прыбег — з нагана страляе цераз галовы парубшчыкаў, а тыя ўсёдно не адступаюцца — вочы кроўю наліліся, губы дрыжаць... Во леснікі нахапіліся, разагналі біткоў, угаманілі.

З таго часу віраўцы й слядзілі за тваім дзедам, каравулілі яго ў самых нечаканых месцах. Неяк падпрасілі Івана Сасунца (лесніком таксама рабіў), каб папярэдзіў, калі леснікі пойдуць у Прапойск на сходку сваю. А хадзілі цераз Віравую, напрамкі. Дзед твой, значыць, ідзе. Быў з ім і Гарашун — браценнік яго, дзядзька мой. Ён таксама на Усоху жыў. Ідуць. I сюды во, к Бярозаўцы, дзе роў цяпер, падыходзяць. А там пуня стаяла — бойня была, скот білі. Раптам да іх з-за вугла — коўзь двое: «Стой!»

Леснікам тады наганы давалі. То ў дзеда наган быў якраз з сабою, а Гарашун, аказваецца, на ўсякі выпадак гумавай плёткай падперазаўся. Ёмкая. I свінцоўка на канцы. Плётку, казаў, у аконама спуліў. Як толькі гэтыя два бугаі сталі задзірацца, ён аднаму і свіснуў гэтай самай свінчаткай у лоб! Той з капыткоў і зваліўся. А дзед твой якраз з нагана стрэльнуў, уверх, каб напужаць. I гэты другі, задні, падумаў, што забіт яго напарнік, уцякаць кінуўся. Гарашун — за ім, дагнаў і добра загрэў па чарапку. Тут з рова шчэ двое выхапіліся на падмогу... Гарашун і з гэтых аднаго паклаў.

— А дзе ж Сасунец дзеўся?

— Ён зайшоў — у яго знаёмых паўсюль хапала — квасу быдта папіць. Заадно папярэдзіў, што ідуць, моў, сустракайце... Праз год бандзюгі гэтыя высачылі Гарашуна, звалілі з ног і кацілі на выспяччы з паўвярсты — адбілі сухадушша чалавеку. Ён незадаўга і памёр.