Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

— Але ж ты можаш і большабіць, хоць і з адной рукой... I табе тады не трэба будзе жалеззе з балота цягаць. Здаецца, так?

— За гэтае, як ты кажаш, жалеззе я сёння ж, тута ж, атрымаю чыстыя грошы... Куплю дзецям цукерак, мукі на блінцы-аладкі прынясу двору. А за твае хвалёныя працадні ў канцы года ты мне дастанеш з дзіравай калгаснай кішэні вялікую дулю з матам. — Бацька хваляваўся, як мне падалося, залішне ўжо. — I сам ты, і хаўруснікі твае адной рукой цвіка ў сценку не ўваб'юць!.. — голасна заключыў і адступіўся ўбок.

— Чаго адступаешся? — Твар старшыні прыкметна пачырванеў, у вачах зайгралі калючыя промнікі. — Эйш, разумнік... Нагаварыў абы-чаго і — у кусты?.. Не адзін ты вялікі спец цвікі забіваць. — I — да крамніка: — Дай-ка мне там цвічок, Сямёнавіч!

— А-а... Ну давай. — Бацька стрымана пасміхнуўся. — Надумаў сотку згадзіць — заганяй! Павучыся... Ты, Змітравіч, павінен усё магчы, бо не брэдня нам — старшыня ўсё-ткі, асоба.

— Асоба — гаршкі лізаць, — боўтнуў з посмехам крамнік, аддаючы старшыні малаток і новенькі цвік-сотку. — Не крыўдуй, Яўхім Змітравіч... У нас так кажуць. Ат, чаго не ляпнеш да слова. Язык мой — вораг мой.

— У твой язык, Сямёнавіч, не шкодзіла б іголку-шаршатку загнаць... Слухай, і як ты выкруціўся ад хлопцаў-шаршатнікаў? Даўно б ужо косці парыў дзе-небудзь ля таежнай дарогі. — Старшыня прыплюснуў вочы, стаяў ля сцяны й нейкі час грэбліва глядзеў на крамніка, затым звярнуўся да бацькі: — Глядзі, Герасім... Былі б толькі цвікі, заб'ю і ў сценку, і чорту ў лысіну, — уставіў цвік у расшчэпіну бервяна, узняў быў малаток, ды бацька стрымаў яго руку:

— Э, не-е... Ты ж, калі ўжо вызваўся спецам стаць, то не ў трэшчынку цаляй, а тут во, на роўным... Ой, Змітравіч, спатворылі цябе ўдовы.

Сыпаць досціпы бацька — мастак, і я разумею яго: без жартаў, можа, і нельга. Смех здымае з душы нікчэміны друз будзёншчыны, аздабляе пахмурныя твары ўсмешкай. I цяпер вось, бацькаў жарт, здаецца, патрапіў у цэль — старшыня вярнуў крамніку цвік, а малаток шыбнуў на ганак і, моўчкі прачыніўшы дзверы, зайшоў у магазін.

— Пачакай, Андрэевіч... Ад нейкай, мусіць, кралі двору едзе, хоча вочы заліць, каб сорам не браў перад жонкай. — Сказаў гэта крамнік як не пошапкам і няспешна пагробся на ганак, зачыніў дзверы — чутно было, як пстрыкнуў нутраны замок.

Бацька закурыў.

— Адкуль і навошта падкінулі нам пустадума гэтага? — бяскрыўдна і як бы сам у сябе спытаў ён, маючы на ўвазе новага старшыню. — Наўрад ці дацягне да справаздачы... Старшыня-пяцімінутка!

Каторы ўжо дзень мы бавімся на Узмутным. Балота наўздзіў багатае на кроніста-камлістую лазу. I як жа яе не ўпарадзіць, як не падраць ды не здаць у краму!

Асаблівага ўмельства не трэба для такое работы. Хаця куды там: як ні стараюся, а бацька ўвесь час — і адной жа рукою! — цягае на прагаліну значна большыя ношы, чым я.

Вось мы раскінулі кару па дзялянцы, каб хоць крыху завяла на сонцы, а самі ўселіся ў цяньку. Паабедалі. Бацька троху пакурыў і паклаў прыгашаны недапалак на трухлявы пянёк — эканоміў курыва. Заўважыў:

— Калі такое сонца патрымаецца да вечара, то наша лаза харашэнька падсохне. На таратайку ўся памесціцца... Глядзі, гэта ж мы з табой за даабеддзе столькі налаташылі! Сюды шчэ трэба калі прыехаць. Лознае месцейка. Праўда, багна скрозь, няёмка выносіць... Затое ж — лаза!

— Некалі тут, пэўна ж, рэчка ладная цякла. Ды вось зарасло ўсё і сочыцца толькі ручаёк. — Я спрабую ўявіць гэтую мясціну такой, якой яна была, скажам, паўсотню гадоў таму, і хачу пачуць, што на гэты конт думае бацька.

— Зарасло?.. Высахла ўсё дарэшты! Уго, каб цяпер тая чмурэча... Вады тут было — не падступіцца, качак, цецерукоў — свет!.. А як сталі нішчыць лес, як сталі — і рэчка зачахла, змялела, зацягнулася багнай.

— Чый гэта абход быў?

— Дзеда твайго абход... Ад Багра зачынаўся і аж сюды даходзіў. Вялікі абход. Абысці ўсё пехам — не абыдзеш за дзень.

— Коні й тады ў леснікоў былі?

— Тады ва ўсіх былі коні, хто хацеў і мог іх трымаць... А як жа — былі, канешне, і ў леснікоў. Ды ці кожны ж раз на кані?.. Дзед твой, знаеш, не любіў з канём па лесе цягацца. Ён адзін — мінавіцамі, глухімі сцежкамі хадзіў.

— Лавіў парубшчыкаў?

— Быту ім не даваў. Бывала, прыйдзе двору — не пазнаць чалавека, белы ўвесь, як палатно. У якія толькі пярэкруты не трапляў... Але ж і ручы быў — няйнкш у сарочцы радзіўся. Умеў выкруціцца. Яно ж, і тады злодзеяў поўна было, і цяпер ахвотнікаў на чужое не меншае.