Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

— Вы яму патрон халасты далі?

— Не-е. Патроны аднолькавыя былі. Ён, калі націскаў на спуск, жмурыўся. А ты адразу — шчоўк!.. Ты не чакаў стрэлу, а ён толькі й думаў аб ім.

Мы збочылі, і праз колькі метраў бацька спыніўся.

— Піць не хочаш? — спытаў.

— Крынічка?!. Са зрубам нават. У лесе, а нехта ж, во, зрабіў. А якая ж вада чыстая! — Дзіўна мне ад таго, што бачу сябе ў крынічцы, як у люстэрку.

— Кожны год папраўляю, чышчу... Вада ў ёй смачная, так.

— Дык, гэта, і жыў тут дзед?

— Выходзіць, што жыў... На той дзялянцы, — паказаў рукойна пралысіну, — гарод быў. А там вуна, дзе палын расце, там пуня стаяла. Я добра помню: сцены ўсе былі шротам пасечаны. Збяруцца, бывала, леснікі — і давай выяўляць, чыя стрэльба кучней б'е... У гэтым жа ружжы, што ў цябе, ствалы з дзедавай пістаноўкі. Занясу Мікіту — ён падбярэ да іх калодку, ложу зробіць, і ружжу твайму цаны не будзе.

Дзядзька Мікіта жыве над Сожам, у вёсцы Бакаў. Залатыя рукі ў чалавека! Збройнік. I паляўнічы заядлы. Не ведаю чаму, але бацька мой не надта каб ірваўся да яго ў госці. Звычайна тады йдзе, калі паклічуць на якую бяседу — вяселле, хрэсьбіны, не кажучы пра хаўтуры.

— Трэба ж, гэтыя ствалы з дзедавай пістаноўкі... — Даўным-даўно ўсё тое было, аб чым расказвае бацька, і якія там ствалы маглі ўцалець за такі віхурны час. Аднак жа ўцалелі — бацька апароў іх у Адамовіча: валяліся за печчу як непатрэбшчына.

— Калі б твой дзед не паехаў у Сібір, ён бы шчэ і сёння жыў— хадзілі б разам на паляванне. Хадзілі б!.. Дык не ж — уздрэнчыўся ехаць. Тады ўсе нашы выбраліся, адзін я застаўся. Марша, праўда, ускорасці вярнулася, выйшла замуж і пе-рабралася ў Трасліўку да Захара, мужа свайго. I Мікіта ў Сібіры не затрымаўся — у Бакаве хату паставіў, цяпер давольны: Сож пад бокам, лес, луг. Цвёрда акапаўся, нікуды ўжо не рыпаецца. Я, от, і думаю: вёска без рэчкі — сірочая вёска... Яно і ў Ходараве нашым можна было б жыць і радавацца, ды вада далёка, не побач. Пабудавацца б дзе, пакуль не позна, на беражку, ля рэчкі ці возера, ды матка твая не хоча зрывацца з абжытага месца, кажа, што лепшага за гэты куток ёй не трэба. Я такі быў цвёрда намерыўся будавацца ў Прапойску, аднак немец усе мае планы парушыў... Ну, няхай сабе і без рэчкі — усё роўна ж і тут вольна жывём: ходзім і на паляванне, і ў грыбы-ягады.

— У вёску Усохі дзед Андрэй калі пераехаў?

— Я нарадзіўся ўжо на новым месцы... Недзе з год пасля пераезду. А ў Ходараў перабраліся акурат перад калгасамі. Жыццё наладзілася, толькі б радавацца, а тут — на табе! — матка мая памерла. У нашу сям'ю ўбіўся чужы чалавек — мачыха. Нездарма кажуць: адна бяда не ходзіць — за сабой дру-гую вядзе.

I праўда. Дзед мой, Андрэй Парфенавіч, пасля смерці свае жонкі, Мар'і Аўхімаўны, пражыў у адзіноце не больш года. Аднойчы, паснедаўшы, як сышоў з дому, дык аб'явіўся толькі праз тыдзень. I не адзін — прывёў з Рагаліны, далёкае залеснае вёскі, сабе ў жонкі кашчава-рослую, лупавокую Арыну, якая к гэтаму часу сумела перажыць ужо другога мужа. I вось — лупавочцы выпала новая радасць: яшчэ даволі пахватный дужы, хоць і ў гадах, Андрэй Парфенавіч вызваўся быць яе трэцім абраннікам.

Новая мятла, хоць і не так чыста, але па-свойму мяце. Гэта праўда. Арына-мачыха не проста «мяла» — лютавала, стукацела чапялой, якую бадай не выпускала з рук. У спрэчках з падчарыцамі й пасынкамі, а найчасцей з нявесткай — жонкай пасынка Граські — ходырам уся хадзіла, запалялася, бы смольны корч, і, каб нічога не рабіць па гаспадарцы, знарок бралася на печ і там, квохчучы, бухцела, як дзяжа, войкала, пасылаючы бясконцыя праклёны сваёй крыўдзіцельніцы. Стары патураў неўтаймаванай бухцёлцы — жонка ж усё-ткі, уцеха. I валадарка яго сэрца з яшчэ большым імпэтам кідалася ў наступ:

— У яе ж, вунацькі, адзін у пушку, а другі — у брушку, — юдзіла мачыха, цягнучы з чорнай душы не менш чорную павуціну. — А ў хаце як запушчана, бачыш?!. То ж яе работа, нявехніна... Трэ аддзяліць Граську!

— Ты хоць думай, што гаворыш... Хм, лёгка сказаць, — зачумлены гаспадар быў у недаўменні. — Ён жа — мой родны дзіцёнак!.. Няхай жыве, месца хапае. Дый куды яго аддзяляць, навошта?

— Не аддзеліш — знай: не жыць нам мірна-спакойна! Надвечар, падаіўшы карову, Арына стала ўпарадкоўваць малако. Заліла глячкі, схавала ў суднік пад замок. А тут якраз жа ўнучка прачнулася — Ніна, дачка таго самага Граські, якога мачыха аддзяляць надумала. Малая падышла да бабкі, папрасіла «мака». Арына не адмовіла, але замест малака Ніна атрымала паўнюткую (якая таравітая бабка Арына!) конаўку абмыек з даёнкі. Праўда, гэтую сцэнку пабачыў на свае вочы пасынак Граська. Ён падняўся з нараў, што былі пры печы, і мусіў узламаць замок ды накарміць дачку. Не таіўся, не крадма ўсё гэта рабіў. I каб мачыха не адскочыла, абмыйкамі тымі захліснуў бы ёй лупатыя безікі, а так адно космы ды крамную шадронавую кофту абліў.