Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

У Расійскай імперыі паляванне на бабра афіцыйна лічылася забароненым. Але толькі афіцыйна — употайкі бабровыя гоны вяліся няспынна на працягу многіх стагоддзяў. Каштоўны звер катастрафічна знішчаўся паўсюдна, бо ўсе, хто меў магчымасць упаляваць бабра, вышуквалі яго зімой і летам. За бабровае футра замежныя камерсанты плацілі чыстым золатам.

Выміраючы прамысловы звер — такі прысуд быў вынесены бабру. Пад канец XIX стагоддзя засталося ўсяго некалькі бабровых калоній на Беларусі ды на Паўночным Урале. У нас — з прычыны непраходных балот, адсюль і маладаступнасцю да бабровых хатак; на Паўночным Урале баброў аберагалі мясцовыя жыхары, прыезджых прамысловікаў не дапускалі на бабровыя тоні.

Вядома, што раней, чым дзе, бабра не стала ў Англіі, якая з гэтай прычыны ператварылася ў аднаго з актыўных пакупінікоў бабровага футра — гэтак жа, як затым і Францыя, і шэраг іншых краін. I толькі Амерыка працягвала пастаўляць футра канадскага бабра на міжнародны аўкцыён вялікімі партыямі. У Канадзе, зрэшты, былі таксама і белыя бабры, якія мелі выключны попыт у Еўропе, што і абумовіла іх поўнае вынішчэнне як віду. А між тым яшчэ ў 1820 годзе французскія камерсанты ацэньвалі вычасаны з белага бабра пух па 18 франкаў за фунт, у той час калі столькі ж ад еўрапейскага каштавала ўсяго б франкаў. I не дзіўна — многія рускія гандляры падмешвалі ў бабровы пух каціную поўсць, менавіта з гэтай прычыны цэны на іх тавар былі занадта нізкія.

Адразу ж, як толькі знікла з рынку футра белага канадскага бабра, першынство перайшло да еўрапейскіх (рускіх) баброў з чорнай афарбоўкай.

У краінах Заходняй Еўропы доўгі час трымалася мода на бабровыя капелюшы, якія называліся касторавымі (на лацінскай мове бабёр — каstоr). Вырабляліся капелюшы з бабровага пуху, і той, хто насіў такі галаўны ўбор, нібыта ніколі не пакутаваў ад мігрэні, меў чэпкую трывалую памяць.

Палявалі на бабра не толькі з-за яго адменнага футра. На так званы бабровы струмень быў яшчэ пільнейшы попыт. Гэты «цудадзейна-лекавы» сродак прадавалі на вагу золата, бо лічыўся панацэяй ад многіх хвароб, у тым ліку ад істэрыі й старасці. У 1865 годзе доктар Марыус выдаў кнігу «Кастаралогія», у якой надаваў струменю проста легендарную гаючасць. Па яго рэцэптах каля пяцідзесяці лекаў былі папулярнымі больш за стагоддзе. Адзін кілаграм струменя ад рускіх баброў па тым часе каштаваў у Германіі 1100 марак, ад канадскіх — усяго толькі ад 80 і да 240. I ўсё ж такі знайшоўся вучоны, які рашуча выступіў супраць лекавых уласцівасцей бабровага струменя і прапанаваў пазбавіць ад яго ўсе аптэкарскія арсеналы. Гэта быў прафесар Манка. Сваёй кнігай «Асновы тэрапеўтыкі» (1896) ён зрабіў бадай што пераварот у медыцыне. Бабровы струмень адразу ж абясцэніўся, і толькі ў народнасцей табольскай Поўначы — вагулаў, асцякоў, ненцаў — ён па-ранейшаму шырока прадаваўся, але ўжо не як лекавы сродак, а прымянялі яго выключна ў бытавых і рэлігійных абрадах.

У наш час бабровы струмень асвоены парфумнай прамысловасцю — яго спіртавы экстракт значна ўмацоўвае стойкасць паху духоў, робіць іх высакаякаснымі, што, уласна, і надало струменю новыя магчымасці. Калі раней знакамітыя французская і англійская парфумныя фірмы выкарыстоўвалі для вырабу вышэйшага гатунку духоў мускус кабаргі, спермацэт кашалота, а то і штучныя сурагаты з блізкім да мускусу пахам, то цяпер бабровы струмень з'яўляецца незаменным рэчывам у гэтай справе.

На Беларусі вось ужо каторы год вядзецца промысел баброў Так, час выстаўляе свае патрэбы: і бабёр, і выдра, і норка, і куніца ды іншыя звяры з добрым футрам — усё гэта мяккае беларускае золата, якое пры правільнай арганізацыі пушной гаспадаркі можна здабываць пастаянна і ў вялікай колькасці. Беларусь, калі можна так сказаць, — бабровы мацярык, вялікая бабровая зямля. I каму ж, як не нам, беларусам, на поўным сур'ёзе заняцца ўзнаўленнем нацыянальнага промыслу — бабровымі гонамі! Усё для гэтага ёсць. Нестае адно сапраўднага гаспадара, які ўзяў бы на сябе такі далікатна-адказны, нялёгкі абавязак. Як відаць, лясгасы з гэтым не спраўляюцца, бо сярод леснікоў, якія бадай усе маюць стрэльбы, браканьераў удвая болей, чым сапраўдных ахоўнікаў прыроды.

Здавалася б, ну навошта сёння леснікам стрэльбы? Адно каб лесапарубшчыка застрашыць?.. Нехта, можа, і застрашыць, а пасля з лёгкай душой заб'е бабра і яго каштоўнае футра завязе на пражэрліва-непераборлівы расейскі рынках.

Сапраўды, з бабрамі ў нас усё яшчэ няма парадку — хто іх толькі не знішчае, хто не нажываецца за кошт бабровага каштоўнага футра. Прычасныя да гэтага і шматлікая армія браканьераў, і несумленныя, выпадкова трапіўшыя ў прамысловікі паляўнічыя, а найбольш — раўнадушныя да роднай прыроды кіраўнікі, высокія тытулы якіх нярэдка шэрай мярэжай засцяць ім белы свет.