Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

— Тата, вы пасвілі авечак разам з Піліпам. То ён ужо тады, калі й пастушком быў, кніжкі чытаў?

— Змалку ўцягнуўся. Да школы. Скажу табе — не паверыш: Піліп ну роўна ва ўсім быў на дзеда Пархвена падобны. I гэтак жа, як ён, старанна вучыўся, і чытаў запойна.

— Хм... — Мяне, бы ад холаду, перасмыкнула ўсяго. — А настаўнікам не стаў.

— Не стаў. Відаць жа, вышэй сябе не скочыш. Такі лёс чалавечы: сёння ты — анёлак, заўтра — грэшнік бяскрылы.

— Мушу, тата, з вамі не пагадзіцца. Хутчэй за ўсё і цяжка нам, што якраз-такі маем за плячыма крылы. Але, праўда, кімсьці паклычаныя: хочацца паляцець, ды... няма куды.

— Мы хіба з табой седма ў запечку сядзім? Гэтулькі дарог скалясілі!.. Не-е, мы лятаем. Яшчэ як лятаем!

— Я па-сапраўднаму хачу лятаць. Як Сяргей Лук'янцаў!

— Сяргей сяльпоўшчыкаў? Ну як жа!.. У-у, Сяргей — здаравяк. Пра малакроўе, нябось, і не чуў. А мы ў нішчымніцы жылі, хлебам з мякіны давіліся, шайморамі. Табе, сын, з Цімавымі хлопцамі не след раўняцца. I знаеш — не галься ты на прафесію ваеннага лётчыка, няма ў ёй нічога людскага. У авіяцыю, думаеш, каго сперш агітуюць?

— Адважных. Хто не баіцца вышыні. — Зрэшты, адкуль бацька ўзяў, што ў лётчыкі нехта некага агітуе? Тут я ўжо не лаўлю варон — адказваю ўпэўнена і ясна: — У лётчыкі ніхто нікога не агітуе — усе па сваёй ахвоце ідуць.

— Э-э не-е, — выбуркнуўся Іван. — Як толькі атрымаеш атэстат, дык ваенкаматавец тут жа і накіруе на медкамісію. Прызнаюць годным для авіяцыі, то хочаш ты ці не, а ўжо не адпусцяць.

— Як там будзе — пабачым пасля. А пакуль — не дужа рыпайся. — Бацька пасміхнуўся. — Ты, сын, не ў неба глядзі, а старайся на зямлі ўсё разглядзець. Учора з рыбаком гаварыў? Бач, здавалася б, як і я, калека — ні Богу свечка, ні чорту качарга. Дык жа ў мяне рукі няма. А з яго, аднаногага, які работнік? Ні ў лётчыкі не годны, ні ў кулямётчыкі. А бачыш, пры цвёрдым жалаванні, дарма што інвалід. Можна сказаць, ад дзяржавы дзве пайкі мае. Ды яшчэ ж соткі пры хаце, бясплатныя дровы, сена. I ўсё таму, што ён — настаўнік, яго паважаюць, цэняць. Галоўнае — часу на рыбалку стае, чалавек культурна адпачывае.

— Выходзіць, і мне трэба ў настаўнікі падавацца?

— Думай сам. — Бацька не настойвае, памяркоўна ставіцца да маіх разваг: — Бачыш, ні з твайго прадзеда настаўніка не атрымалася, ні з дзядзькі. А чаму?

— Не было як вучыцца.

— I так, і не... Проста яны не змаглі адарвацца ад сялянскай працы. Як адзін, так і другі. Што з Піліпам сталася? Спадзяваўся пасля школы ў гімназію паступіць, але ўся вучоба яго сабачым хвастом скруцілася — рэвалюцыя выбухнула, пачалася калатнеча-галеча. Туды-сюды — і маладосць зглумлена. Што тут можна сказаць? Скаціўся наш род, бы валун з крутога пагорка ў каламуць балацяную. Мы плёхаемся ў дрыгве ванючай, пускаем бурбалкі, а выйсця няма. Эх! — Бацька раз-другі смактануў свой, як маці кажа, сусал і пстрыкнуў яго ў бок прыцьмелага ўжо, але ўсё яшчэ жывога цяпельца. Прыслухаўся. — Эйш, бушуюць ваякі!

Гэта ён пра баброў. Іх у нас — з двума сяголеткамі — ажно дзевяць, і ўсе на беразе, у лавушках, акрытыя альховым голлем. Іван — з імі побач. З галавой і нагамі загарнуўся ў брызентавы полаг (жывая сардэлька!) і спіць сабе. Ведама ж, нейкія сны свае каляровыя, калі верыць яму, бачыць. Ці хоць раз, цікава, змірцілася яму жонка ў колеры? I ў якім?..

Мяне такі Анютка, аднакласніца (яна ў «А», я — у «Б»), так учора ў сне мілавала-цешыла, што на пабудку зусім не рэагаваў, і тады Іван — які дурында! — сунуў пад нос запаленую ватку. То і я ў адказ нешта ж абавязкова ўчыбучу, няхай адно ўспіцца.

Хм, Анютка... Прыснілася, так. Праз нейкія пятнаццаць дзён (спазняцца на заняткі не збіраюся), трэба думаць, сустрэнемся. Аднак чаму, калі мы застаемся адныя, я ўсяго толькі спачуваю ёй? Шкадую — і нічога больш. Хацелася б іншых адносінаў, больш цёплых — хоць бы й такіх, як ва ўчарашнім сненні. Хаця — не ўсё і тут, як кажуць, гладка: у сне бачыш вошы, а на яве маеш грошы. I — наадварот.

Анютка... Сінеча ейных вачэй — і мая стрыманасць, нерашучасць. На тое была прычына. (Учора вечарам Малінін з Іванам і бацька доўга гаварылі пра раскулачванне і высылку ў Сібір на пасяленне кулацкіх сямей, а з імі разам і ўсіх тых, хто шкодзіў савецкай уладзе. Малініна я так і не зразумеў — ён доўга і цярпліва даводзіў Івану, што сярод высланых былі й нявінныя, прытым большасць. Я слухаў і ажно лякаўся: нават старых і дзяцей гналі на выселкі? Божа, ды што ж за ўлада ў нас была, куды таварыш Сталін глядзеў?.. Кірыла Аляксандравіч без сумневу сцвярджаў: Сталін усё ведаў, але нічога не хацеў мяняць. I пра паліцаяў яны гаварылі: маўляў, вяртаюцца з турмаў пасля адсідкі з вялікімі грашыма, будуюцца, жывуць-раскашуюць, а былыя партызаны свету белага не бачаць ад працы ў калгасе за палачку-працадзень.)