Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

— Баброў жа я і так, без навукі, умею лавіць.

— Не вечна будзем бабрамі займацца. Пабоўтаемся троху, а там — хто яго знае, як усё пойдзе. Можа, зноў станем быкам хвасты накручваць.

— А што?.. Узучаць быка — не прападу і з быком!

— Ты, храбрэц, не кічся дужа, — зазначае Іван, прычым надзіва сур'ёзна. — Трэба на афіцэра ісці, бо нідзе такой лахвы не знойдзеш, каб і адзявалі, і кармілі, і вучылі... Эх, мне б зараз твае гады — і хвіліны не раздумваў бы: скончыў дзесяцігодку — і ў ваеннае вучылішча, у танкавае.

— А што — у ахвіцэры можна, — згаджаецца бацька. — Калі б маёрам ці палкоўнікам стаў, то, можа, хоць боты ялавыя падкінуў бы — ваенныя, носкія!

— Ды ён ужо, калі праб'ецца ў афіцэры, і гімнасцёрачку не пажадуе для роднага бацькі, і галіфэ дзігналевыя — з канцікам! — падколвае Іван, сыпле пякоткія досціпы ў мой адрас.

— Во-во! Люблю ваенныя гімнасцёркі — шыюць іх талкова. Цывільныя сарочкі, што на жываце, што на грудзях — хоць шаром пакаці: ні складачкі, ні ўпадачкі. Няхай бы кішэні ўшывалі, як у ваенных, то бензінку было б дзе насіць...

Мы доўга яшчэ гаварылі, хоць ужо і добра ўвечарэла. Вёў рэй, можна сказаць, бацька — сучыў, як нітку з кудзелі, успаміны:

— Малым я такі быў, што ў наш канец ніхто з пацанвы чужой не пройдзе. Міха Лайбік паспрабаваў — яму ў лысіну камень трапіў.

— Імя такое — Міха?

— Мішка. Але мы яго Міхам звалі. Так прасцей. I тут, значыць, Лайбічыха, матка яго, прыбегла і давай з маёй сварыцца. О-о, сечка заходзістая была. I ён, гэты самы Міха Лайбік, стаў помсціць — сабраў каманду, то мне ўжо праходу не давалі. Ну, і зрабіў я лук. Хадзіў з ім і нікога не баяўся. Ляжаць на стану свінні, падкрадуся, хвасты ім пазвязваю, а тады з лука — хрась каторай у бок. Скуголяць чушкі, як перад убоем, і задам адна да аной пнуцца — хітрыя, робяць так, каб хвасты не абарваць. Шпілька тырчыць у сале, пахістваецца. I якраз жа ўсё гэта ўбачыў Кірыла Хрыткоў, прыпудзіў за мной, каб лук адабраць. Я адбегся і — р-раз! — пусціў пазверх запасную шпільку. Ён — хваць! — хацеў злавіць, а шпілька — дзяўбень яму ў плячо. I сурган гэты й панёсся з выкам дахаты. Зноў мне наганяй: прыйшла Хрытчыха сварыцца, матка ў запале хвоснула матузамі, штурхнула ў каршэнь і — пошапкам: «Ды ўцякай жа ты, не стой паўпрыцай!»

I яшчэ. Бацька мой ужо тады, будучы падлеткам, спагадаў людзям. Па-дзіцячы, праўда, самадумна. Гэта ж, панадзіўся быў чужых коней на начлег вадзіць: убачыць каторага на пасьвішчы, за глінішчам, падыдзе — хлеба дасць, пута зніме, на шыю каню завяжа, потым аберуч учэпіцца ў загрывак, стане на пута — скок! I ён ужо — вершнік. Конь слухаецца — нясе наўгалоп, турбавацца не трэба — выйдзе акурат на табун, дзе б той ні быў: у Чарнышыне, на Узмуце або за Гальным балотам. Там жа, з канюшкамі-начлежнікамі, пасе сваіх двух коней і старэйшы брат, Піліп, які не надта ўшчуваў свавольніка, хутчэй патураў яму. Праўда, аднойчы быў агрэў пужкай за тое, што пракусіў каню (не чужому — свайму!) ніжні грыб: бач, не даўся забрытаць. Піліп ніколі не спаў ля вогнішча. I зусім не таму, што баяўся займець прапаліну ў апратцы. Проста ён мог гадзінамі моўча глядзець на агонь і нічога не чуць і не бачыць вакол сябе. А ўранні, як толькі пачынала развідневаць, ускатурхваў меншака, і яны ўжо разам вярталіся ў вёску. I калі раптам узлавана-ўз'юшаны гаспадар каня пераймаў іх дзе-небудзь у грэбельцы, ідучы ў наступ у шалёнай нестрымі з крывой сукардычынай у руках, сыплючы, бы з рога, мацюгі-праклёны ў адрас «масырскага адроддзя», Піліп і блізка не запаляўся — цярпліва слухаў, і пасля ўжо, калі гнеў гаспадара пачынаў затухаць, ён не надта каб і ўмольна ўпрошваючы, казаў: «Зразумейце правільна хлопца: здаецца ж, нічога кепскага ў яго правінку няма. Проста пашкадаваў жывёлу, адвёў на начлег — зрабіў тое, чаго вы не ў стане былі зрабіць...» I крыкун, увачавідкі астываючы, неўзабаве супакойваўся, забываў на паленіну і запрашаў юнага канюшка ў хату на перакус. А там — яшчэ і капеек даваў, бо сапраўды, грэх не аддзячыць, калі скаціна і сыта, і напоена.

Бацька:

— Піліп, калі й хадзіў на паляванне, дык без ахвоты з ружжом па лесе брындаў. Я не прыпомню, каб ён у дзікім азарце, як Мікіта, страляў па варонах ці па тых жа — няхай і шкадлівых — сароках. Ніколі. Яму і пчолы не ў галаве былі. А вось коней — бадай як ніхто з нашых любіў: і капыты рашпілем выраўняе, і падкуе, збрую падгоніць. Усё чын чынам. Аднак і без кніг таксама не мог — трызніў імі. Ляжалі стосамі паўсюль: на яго дубовым (сам зрабіў) стале і паліцах, у каморы й на гарышчы. Куды ні ехаў — кніга заўсёды з ім; з кірмашу вяртаецца — сядзіць на возе і чытае ў сваю ахвоту. Сёй-той з усохскіх лапатнікаў пасмейваўся (грамаць — не дае гамаць), але ён — чхаў на іх дрымучыя доймы, анічога не браў да галавы. Затое бацька — гэты балюча перажываў людское судаўе і сумысля, каб лішне не вярэдзіць душу, аддаляў ад сябе Піліпа і ўсё болей з Мікітам знаўся. З ім прасцей — хлопец без мух у носе: ваўкоў абкласці — з радасцю; барсука з нары выкапаць — хоць двух; крадуноў у абходзе паганяць — таксама не супраць.