Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

Ісці ведаем куды — да бабкі Аўгінні. Тыдзень таму ў гэтай вёсцы былі бацька з Малініным. Яны й аблюбавалі для стрэчнага перавалачнага пункта Аўгінніну хату.

Узышлі на падворак. Гаспадыня толькі што падаіла карову і несла ў хату драўляны падойнік з малаком.

— Прымайце пастаяльцаў! — голасна сказаў бацька. Мы паклалі свае хатулі на прызбу.

— А-а, ну то і добра. — Старая пастаяла крыху, паўсміхалася. — Завідна ж вы ўправіліся. — Зрабіла даволі гжэчны рэверанс, паказаўшы рукой на ганак. — Заходзьце ў маю святліцу, — і зноў заўсміхалася, пацешна і шчыра.

Падворак прасторны. Наша машына свабодна можа не тое што заехаць у двор, а нават і развярнуцца. З боку ад плота — студня. Зруб нізкі, пахілены; цвіце зялёным мохам. Тыльны бок двара займае хлеў.

— Клетак на пяць хопіць... Пунька нічога сабе, раскошная, — радуецца бацька.

Што і казаць, прыстанак выбраны добры.

На вячэру — малако і хлеб. Упрыдачу — яешня з чатырох яйкаў. Хлеб у нас быў свой, на малако і яйкі не паскупілася бабка Аўгіння. Седзячы на хісткім услончыку, яна ўздыхала:

— Я саўсімацька адна цяперака. Прыскакам зраблю што, а на большае і слабка ўжо.

— Хата ваша, значыць, не згарэла ў вайну? Неяк жа ўбераглася, — спрабуе наладзіць бацька размову.

— Сын старшы, Гаўрыла, збярог яе, бадай што. Старога ж тады майго забілі... Свае, паліцаюкі. А можа, хто і з тых, што хаты палілі. Многа іх было на вуліцы. Нехта стрэльнуў, а мой чалавек і падставіўся. Куля — хрась яму ў грудзі!.. Гляджу — падае Яшка, хіліцца. I не войкае, не крычыць, а падае. Схапілася за яго, а ён ужо і мёртвы, не дыхае, і кроў з падпашша левага цячэ... Я — выць! Падбег Гаўрыла, бача, бацька мёртвы. I ён вопрамеццю да хаты кінуўся, дастаў з падстрэшша вінтоўку — хаваў, я і не ведала, маглі ж бы немцы, каб знайшлі, пастраляць нас усіх... То ён — за вінтоўку, пабег на сяло. А там каманда хаты паліць, і паліцэйчыкі, п'яныя, тузаюцца міжсобі, страляюць... От, ён тады, Гаўрыла мой, і стаў садзіць па гадаўю з гэтай сваёй вінтоўкі. Трох уклаў адразу і некага там параніў. Астатнія — на лісапеты паўскоквалі й кінуліся ўцякаць... Так нашы хаты й ацалелі. Помню, Гаўрыла падабраў лісапетку, дык пасля вайны гадоў, мусіць, пяць ездзіў А як матацыклю сабе купіў, то лісапету ўзяў меншы — Віцька. Доўгі час і сам катаўся, і шпану катаў. Праўда, з горкі, бо зубчатка нейкая там скруцілася. Віцька цяперака ў Крычаве жыве, на шыхверным робіць. Жаніўся. I ўжо хлопчыка прычакалі. Я збіралася праведаць іх, з'ездзіць, ды пісьмо прыслалі, аж нявехна з унучакам сама прыбудзе. Узяла дзеўка водпуск, а Віцьку не даюць нешта. Чакаю гасцей з дня на дзень. Калі заўтра аб'явяцца, то як тады мне быць, дзе вас спаць класці, каб малое не дурыла?

— Ну... Не клапаціцеся за нас, — кажа бацька. — Мы можам і на пуні спаць — лета ж.

— Не-е, на пуні ўначы зябка. Ды ў мяне там гола — жардзё адно. У хаце спаць будзеце. Нявехна на ложку, а вы долках на саломе — упокат. А сама ж я на печы сплю. — Яна паднялася, пратупала да акна, дзе на шулаку «сядзела» лямпа — як дзяцел на ствале дрэва, падкруціла кнот. — Во як заўтра прыйдзе целяграма — так Манька і заявіцца к вечару. Віцька пасодзіць яе, а тут ужо сама дарогу знойдзе, дабярэцца.

— I хто ж вам сена косіць? — цікавіцца бацька.

— Гаўрыла мне памагае. Ён у суседняй вёсцы жыве. Пакошваў троху на працэнты зарабіў, дый мне, праўда, як прыстарэлай, вымеркавалі лугу. Трэ будзе яшчэ брыгадзіра прасіць, каб каня даў. Брыгадзір замінулым летам з Гаўрылам пацапаліся, то цяперака і са мной не загаворвае. Лявонка Рудкоў — гэты, што трактарыстам робіць, паўшчуваў яго. То, можа, і наладзяцца нашы адносіны. А лепш я з Лявонкам пагавару, пляшкай заахвочу, дык ён сена маё на трахтары й перавязе — там жа на адну таратайку і будзе. Лявонка — хлопец дзелавы, дарма што і наезджы. Абжыўся во — і як свой. У прымах ён тут, у Марфы Чобікавай. Ай, яна ж, гэтая баба, дужа языкастая. Ужо як згандзюрыць што, дык слухаць брыдка. То ён часценька ўзбочча ёй мяў.

— Боямі, значыць, характар правіў? — здзіўлена спытаў бацька. — Культуру бабе не прыўеш боямі. Няўжо не знае гэтага?

— Аняго ж, — ківае галавой Аўгіння. — Можа, з гарачлівасці так у яго палучалася... Ай, Марфа адмалку дзюндзіха была, пляткарыць любіла, а за сабой не дужа глядзела. А цяпер, во, атрэсла за Лявонкам поршы, пачысцела. I ўжо — як ступа тая, спраўная... У яе і сёння язык спачыну не знае — матло добрае. — I нібы спахопліваецца старая, удакладняе: — Праўда, Лявонка дык ужо калі й прашчае... Не быў бы то свой: і наб'е, і палашчыць. Ушчэмны ён чалавек, путны.