Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

«Што, Грунька, — не змоўчаў Лаўрэн, — ад гэтых бандзюкоў ласкі чакаеш? Яны шчодрыя. Могуць выпісаць дакумент на той свет: чышчане каторы з аўтамата — і на ўсё адразу забудзеш. Павер мне, гэта ўсё так. — I — здзіўлена: — Як гэта ніхто з іх не залучыў цябе, такую разумніцу, і не выбіў дуроту з пустой тваёй башкі. — Пакасіўся ў бок адступанцаў з перапоўненымі каламажкамі. — Калі дужа ўлюбёная ў ахвосце гэта, дык не стой — хапай транты свае і гайсуй, пакуль не позна, за імі ўслед. Якраз і ў форме іхняй, гатовенькая. — Мойчыха апранута была ў нямецкі мундзір; на нагах — яшчэ зусім новыя салдацкія чаравікі, нямецкія. Лаўрэн падазрона жмурыць вочы, кідае кепік: — Во, сілком напяліла. Уціснулася-такі. Шкада расстацца з барахлом нямецкім. Не баішся, што каторы падыдзе і кулю ў тваю пустую ветранку ўсодзіць?..»

Зачапіў жанчыну за жывое — усхадзілася Мойчыха не на жарт:

«Ты ўжо хоць бы маўчаў, старастаў прыхлябацель! Сам жа немцам памагаў... Не помніш, як шашу скарадзіць выязджаў? Партызаны ставілі міны, каб нямецкія грузавікі падрываліся, а ты, цюцька, вынюхваў шашу... У самога ў цябе ветранка! Лысая, зморшчаная... Цьфу!» — Плюнула як не ў твар Лаўрэну.

Паслухаць Мойчыху, дык Лаўрэн па сваёй волі шашу скарадзіў, добраахвотна на пагібель ішоў. Я ўступілася:

«Яго ж бы бобікі застрэлілі, калі б адмовіўся. Дый не адзін ён скарадзіў — усе мужчыны, хто быў, выязджалі па чарзе. — I бадай нарошня, каб дапячы, спытала: — Гэты фрэнч табе ўдружыў той самы кабель фельдфебель, што на пастоі быў?»

Лаўрэн засмяяўся, а Мойчыха — ых! — зацыўкала вачыма, пачала юліць, дзе і зло дзелася:

«Няго ж, той гад удружыў бы... Гэта я дзён колькі таму ля калодзежа падабрала. Немцы спыніліся, сталі ваду піць, мыцца, а тут самалёт наш наляцеў, з кулямёта пачаў страчыць. Ваякі ўцякаць кінуліся, і нехта пакінуў мундзір ля камягі. Я ўзяла — не прападаць жа дабру. Шаўроны абрэзала, гузікі замяніла, у жлукце адпарыла, каб чортам не смярдзеў, выпаласкала — і во, ёсць хоць чым цела прыкрыць. — Такая гаротная, так прыбеднілася, нібы й праўда не было ёй у што адзецца. Пяць гадоў жылі з Мінькам бяздзетна, смачна елі ды ўбор-на адзяваліся — і яна, бедная, пагалілася на трафейныя бала-хон і чаравікі. Граську майго пачала хваліць: — Твой жа му-Жык — маладзец, наўчыў цябе шыць, дык з палаткі й кофту змудрожыла, і спадніцу. А я — не шваха, пагуляха. I Мінька мой такі ж. З яго кравец, — паказала на Лаўрэна, — як з гэтага во курдыякі — лётчык...» — I ўсё балабоніць, не адступаецца. На Лаўрэна як гляне, дык ажно чарнее ад злосці. Мне ўжо хоць зноў станавіся ў абарону. Ды ён, праўда, насмешліва зіркнуў на яе поўныя грудзі й шкадобна сказаў:

«Табе ж, Грунька, няўтульна — расшпіліся, дай цыцкам волю, каб пустымі вісёлькамі не сталі. Мінька вернецца з хронту — народзіш, будзе радасці дзіцёнку. Няхай большаюць, не душы іх».

Во, які ні курдыяка, а знайшоў чым дапячы вастраслоўку, збіў гонар.

Маці з Малініным доўга так гаманілі, уважліва слухаючы адзін аднаго. Мне хацелася спаць, аднак трымаўся, перасільваў сон — не губляў нітку размовы. Асабліва чуткі быў да слоў Малініна, лавіў на ляту і стараўся запомніць.

Малінін працягваў:

— Калі мы на новы аэрадром перабазіраваліся, самалёты замаскавалі так, што, здавалася, самы зіркаты фашыст не ўбачыць звысака. Елак наўтыкалі густа — суцэльны лес. I якраз у той дзень, помню, акурат з разведкі вярнуліся. Самалёту перапала здорава: правае крыло зенітчыкі прарашэцілі ў трох месцах, дзіркі вялікія, ды ўсё ж так-сяк дацягнулі, прызямліліся. Камандзір пайшоў адпачываць у зямлянку, а я застаўся з рамонтнікамі. Знялі крыло, гадаем-кумекаем, як найлепей залатаць прабоіны. I якраз нашы два знішчальнікі на ўзлёт пайшлі. Толькі адарваліся ад зямлі, эх, тут і пачалося — шасцёра «месераў» выкаўзнуліся з-за лесу і такі ўраганны агонь адкрылі, што ад усяго аэрадрома, мы думалі, нічога ўжо і не застанецца. Ажно і самалёты гэтыя, што ўзляцелі, нейкім чынам вывернуліся з-пад абстрэлу, і ўсе тыя, што былі на стаянках пад елкамі, таксама ацалелі. Суседнюю ўзлётку, падманную, з макетамі самалётаў і зенітак, ускапалі фрыцы як мае быць. Урону ніякага не ўчынілі, хоць колькі бомбаў скінулі й паблізу. Штурманулі дзёрзка, на брыючым. На другі віток не рашыліся, бо ўжо напароліся б на зеніткі. Мы хоць і нарабілі шчылін-укрыццяў, але хавацца не пабеглі — зашыліся пад гэтае самае крыло, з прабоінамі, знятае з самалёта. Ляжым. Ніяк ачомацца не можам... Я першы падняўся, кажу:

«Ну, братва, няблага ж мы ўкрыліся — фанера, абцягнутая паркалем, надзейней за любую браню!» — I зарагатаў на ўсё горла. Хутчэй — ад радасці, што ўсе жывыя-здаровыя. I тут убачыў побач з замаскаваным «ЛАГ-3», знішчальнікам, нейкі круглы, як мячык, прадмет. Дзіўлюся: што за штука, адкуль? У полк я прыбыў нядаўна, навічок, і не ведаў, што перада мной — «лягушка», бомба з сакрэтам: пры ўдары аб зямлю яна раскрываецца з падскокам і ўся сіла выбуху скіроўваецца строга ўверх. А тут нечага не раскрылася, можа, што «месер» нізка ляцеў, скінуў, а яна ж круглая, упала на галлё, котма пайшла, без удару аб зямлю. Не доўга думаючы, я падфутболіў «мячык», ён заляцеў акурат пад фюзеляж знішчальніка і — гух! Самалёт — напалам. Мяне адкінула ўбок, кантузіла. Ляжу. У вушах звініць — нічога не чую. Хлопцы падбеглі, раскатурхалі — жывы, не паранены. А самалёта няма. Так я тады перажываў — плакаў, верыце, як бабёр. Самалёт хоць і драўляны напалавіну, але ж — баявая машына, у паветры лёгкая, увішная. I галоўнае — новая, толькі што аблятаная. Мяне сабраліся судзіць за ўрон, ды камандзір заступіўся, узяў на парукі. Дзён праз пяць вылецелі зноў на заданне, у разведку, на паўдарозе нас залучылі трое «месераў», дык мы пастараліся і двух збілі... Мяне тады ў ногі параніла, трапіў у шпіталь. Вылечыўся — і назад у свой полк, лятаў стралком-радыстам да канца вайны.