Лідзія Арабей - Пошукі кахання - Аповесці, апавяданні

— То чаму яго паказваюць па тэлевізары?

— Ты, Саша, задаеш столькі пытанняў... Я і сама не ведаю, чаму яго паказваюць па тэлевізары... Вырасцеш, сам разбярэшся, можа, сам будзеш кінарэжысёрам.

— Не,— пакруціў галавою Саша,— я буду доктарам.

Таню гэта прызнанне сына амаль спужала. Доктарам... Як бацька... Няўжо нешта перадалося ў генах?

Не падала выгляду, што сынавы словы ўразілі, сказала:

— Каб доктарам быць, трэба добра вучыцца, а ты ад троек ніяк адчапіцца не можаш. Вучыцца трэба, каб троек не было.

— От ты, мама,— на Сашавым твары адбілася прыкрасць.— Пра што б ні загаварылі, ты ўсё на вучобу перавернеш, падумаеш, дзве тройкі будзе ў чвэрці... На наступны год, калі захачу...

Гэта размова магла б цягнуцца бясконца, і, каб перапыніць яе, Таня махнула рукою, пайшла ў кухню.

— Праз тваё кіно я вячэры не зрабіла, суп на заўтра не зварыла, пойдзем хоць чаю вып’ём, ды спаць кладзіся, раніцою цябе не дабудзішся.

Ставіла на пліту чайнік і думала:

«Гэта ж трэба — буду доктарам... Няўжо гены?..»

I рваліся бомбы, і гарэў горад, імчаліся немцы на матацыклах — не ў кіно, у Танінай памяці. Растрывожаная фільмам, размоваю з Сашам, яна абвальвалася ў мінулае, у сваё дзяцінства і, здаецца, зноў адчувала мукі голаду, цела скоўваў ледзяны холад страху. Яны нічога не маглі вырашыць самі, Тані было дванаццаць, а Лене, меншай сястры, усяго шэсць. Вырашыць павінна была маці, і яна вырашыла — уцячы ад голаду ў вёску. Маці ўмела шыць, мела ручную швейную машынку, спадзявалася, што ў вёсцы будзе зарабляць шытвом.

Не то хлеўчык, не то лазня ў двары цёткі Стэфы — жонкі матчынага роднага брата. Сама цётка Стэфа з чатырма дзецьмі жыве ў хаціне, не нашмат лепшай за іх прыстанішча: маленькій вокны — у гарадскіх дамах форткі большыя, земляная падлога.

Мамін брат, муж цёткі Стэфы, вельмі добра іграў на мандаліне, і перад самаю вайною яго паслалі ў Мінск на нейкі канцэрт калгаснай самадзейнасці. Пачалася вайна, і дзядзька з таго канцэрта не вярнуўся. А праз некалькі дзён па вёсцы пайшла пагалоска, што дзядзьку ў Мінску за нешта арыштавалі, нехта бачыў, як ён ехаў з міліцыянерам у машыне.

Цётка не так шкадавала дзядзьку, як злавала на яго — за тую самадзейнасць, за тую мандаліну. Як цяпер, чуе Таня цётчын голас:

— Ён век не так да работы рваўся, як да гуляў... Дагуляўся...

Як бачыць Таня перад сабою і цётчыну постаць — высокая, жылістая, у доўгай цёмнай спадніцы, у хустцы, завязанай пад падбародак, у каптане з закасанымі рукавамі. Твар абветраны, цёмны, жывыя разумныя вочы, у якіх упартасць, цвёрдасць, папярок ілба — дзве звілістыя зморшчыны.

Немцы калгас раскідалі, зямлю падзялілі, і лягчэй аказалася тым, у каго ў хаце быў хоць лядашчы, ды мужчына.

Цётцы не было ад каго чакаць дапамогі — дзеці малыя, адно пад адным, трэба было ўсё рабіць самой.

Прадаўшы палатно, што бераглося ў куфры, яшчэ і матчына, і бабчына (былі там такія абрусы ды ручнікі, якія цяпер толькі б у музей), мужаву адзежу, пайшла яна ў Заходняю Беларусь і купіла там каня. На выгляд конь быў не вельмі — маленькі, нейкі кудлаты, з наіўным позіркам лупатых вачэй, але аказаўся цягавіты. Цётка на ім арала, баранавала, вазіла гной, сена, збожжа, дровы. Але сама працавала нашмат больш за свайго каня. Загнаўшы Сіўку ў хлеў і даўшы яму корму, сама ўгіналася ў новую работу, якую не мог памагчы зрабіць ніякі конь — паліла ў печы, мыла бялізну, палола грады, карміла скаціну, дзяцей. Былі дзве дзяўчынкі і два хлопчыкі, блізняты, Мішка і Грышка. Усё жыццё, нават і цяпер, Таня блытае — дзе Мішка і дзе Грышка, такія яны падобныя.

У вёсцы гаварылі пра лістоўкі, што скінуў савецкі самалёт, пра партызан, што недзе блізка аб’явіліся. Цётка ад усякай палітыкі адмахвалася.

— Мне трэба дзяцей карміць,— казала яна.

Аднойчы маці не вытрывала:

— Што ты ўсё тыцкаеш — дзяцей карміць, дзяцей карміць, ува ўсіх дзеці, не толькі ў цябе, усім трэба карміць, ды трэба падумаць, каму ты іх гадуеш... Парабкаў выгадуеш... Будуць выжыльвацца, як ты цяпер выжыльваешся, ды не на сваіх дзяцей...

Цётка памаўчала, плюнула сабе пад ногі:

— То што я з тымі немцамі зраблю... Што я табе, мацнейшая за фронт?..

Скруціла з газеты цыгарку, закурыла — у вайну цётка навучылася курыць, смаліла махорку, як мужчына.

I ўспомніла Таня, як наехалі на іхнюю вёску карнікі, паліцаі з мястэчка — у іхняй вёсцы не было ніводнага паліцая,— пачалі хапаць людзей з тых сем’яў, чые мужчыны былі ў партызанах. I як бегла з малым дзіцем на руках Волька Герасімовых, муж якой, Федзька, быў у лесе. Паліцай шапнуў Вольцы — бывае ж і такое — «Уцякай»...