Лідзія Арабей - Пошукі кахання - Аповесці, апавяданні

Але ў гэты час на экране замільгалі цітры фільма, Саша плюхнуўся на крэсла, застыў у чаканні асалоды. Таня, хоць і не бачыла гэтага фільма, не мела часу глядзець, пайшла ў кухню, распакавала сумку з прадуктамі, якіх накупляла ў час абеду,— трэба было згатаваць вячэру ды які суп зварыць на заўтра.

Яна поркалася на кухні і чула, як з пакоя даляталі да яе страляніна, выбухі, задыханыя галасы салдат, нямецкае гергетанне. Потым пайшоў дыялог, які Таня чула не вельмі выразна, потым з экрана заплакала дзіця.

Яна нечага зайшла ў пакой, кінула вокам на экран — па дарозе, запыленыя, стомленыя, ішлі бежанцы — з клункамі, з чамаданамі, нехта вёз дабро на калымажцы, нехта вёў на вяроўцы казу; націскаючы на клаксон, просячы дарогі, праз натоўп бежанцаў прабіраліся грузавікі.

Таня прыпынілася на хвілінку ды так і засталася, прымасцілася на крэсле каля сына, і ўдваіх яны прагледзелі фільм.

Толькі тады, калі на экране выплыла слова «канец», Таня заўважыла, што сядзела, абняўшы Сашу. «Ну што ж... Хто яго і пашкадуе, калі не я,— апраўдвалася сама перад сабою.— А пакараць заўсёды знойдзецца каму, хто ведае, што ў яго наперадзе, мы вунь якую вайну перажылі...»

— Міравы фільм, праўда? — падняў на яе вочы сын.

— Ага, харошы фільм... I мы вось так некалі ў бежанцы хадзілі,— пачала яна ўспамінаць сваё,— мая мама — твая бабка — я і цёця Лена... Ад немцаў уцякалі... Мама несла чамадан і клунак, звязаныя ручніком, перакінула цераз плячо — на спіне чамадан, на грудзях клунак,— паказала Таня рукамі, дзе быў чамадан, дзе клунак.— I ў мяне быў клуначак за плячыма... Цёця Лена зусім малая была, шэсць гадоў ёй было, то яна нічога не несла, сама ледзь ішла... Немцы на нас наляталі, бамбілі, як у гэтым фільме,— паказала Таня на цёмны цяпер экран.— Мы з цёцяю Ленаю наламалі бярозавых галінак і, як бачылі, што ляцяць самалёты, збягалі з дарогі, прысядалі і над сабою галінкі выстаўлялі — маскіраваліся.

— Усё роўна ў вас магла папасці бомба, вы ж былі каля дарогі, і яшчэ шмат людзей было, немцы ж з самалёта ўсё бачылі,— разважаў Саша.

— Цяпер і я разумею, што тыя галінкі нас не ўратавалі б, а тады страшна было, хаваліся пад галінкамі. Ад нас і другія дзеці навучыліся, і тыя наламалі галінак, і як наляталі самалёты, то маскіраваліся.

— I ўцяклі вы ад немцаў? — Саша з цікавасцю глядзеў на маці.

— Не, сынок... Немцы ішлі шпарчэй за нас... Дагналі і загадалі вярнуцца.

— А потым?

— А потым мы жылі ў чужой кватэры, бо нашу разбілі бомбы, а потым у горадзе голад пачаўся і мы пайшлі ў вёску, да цёці Стэфы, жылі ў тым доміку, які я табе паказвала, калі мы ездзілі да цёці Стэфы.

— Дык там жа не дом, а хлеўчык,— успомніў Саша той будынак, які быў прытулкам яго бабцы з дзецьмі ў час вайны.

— Цяпер-то ён і праўда хлеўчык, а тады быў нішто... Хаця, і тады быў хлеўчык,— згадзілася Таня.

Хлопчык памаўчаў, задуманы, потым спытаў:

— А ты бачыла партызанаў?

— Канечне, бачыла, яны да нас часта заходзілі.

— А чаму ты не пайшла ў партызаны?

Таня сядзела на крэсле насупраць тэлевізара, цяпер выключанага, Саша з нагамі ўзлез на сваю канапку, заціснуўся ў куток, глядзеў адтуль на маці жывымі, поўнымі цікавасці вачыма, як нядаўна на экран.

— Ну, сынок, ты ж ведаеш, я была яшчэ малая, амаль такая, як ты цяпер, які з мяне быў бы партызан.

Саша змераў вокам матчыну постаць, быццам не верачы, што яна некалі была малая, сказаў з перакананнем:

— А я ўсё роўна пайшоў бы... Як той хлопчык у гэтым фільме... Ён таксама быў малы, а пайшоў у партызаны... I ў разведку хадзіў.

— I загінуў,— сказала Таня.

— Ну дык і што! — аж прыўзняўся Саша на сваёй канапцы.— Ён жа загінуў за радзіму!

Святыя, чыстыя парывы хлопчыка...

— За радзіму, за праўду, калі трэба, то можна і памерці,— сказала Таня.— Але вайна — гэта не гульня, гэта страх, гэта пакуты, гэта смерці нявінных людзей... Дзеці ў вайну — пакутнікі, і фільм гэта паказаў... Таму гэты фільм і харошы, і праўдзівы.

Саша зноў задумаўся. Таня збіралася ўжо пакіравацца на кухню, але сын спыніў пытаннем:

— А бываюць фільмы непраўдзівыя?

Ну вось, новая задача, паспрабуй адкажы правільна. Вырашыла не крывіць душою перад сынам:

— Бываюць...

— То чаму іх робяць?

Пытанне зусім лагічнае.

— Чаму робяць непраўдзівыя фільмы? — перапытала яна.— Ну, разумееш... спецыяльна ніхто не хоча зрабіць дрэнны фільм, непраўдзівы, але часам людзі, якія іх робяць, кепска ведаюць вайну... Выдумляюць... Ну, і выходзіць кепскае кіно, як ты кажаш.