Лідзія Арабей - Пошукі кахання - Аповесці, апавяданні

Вясна звінела ўжо высокім чыстым небам, празрыстым паветрам, першымі галасамі птушак. Але яшчэ ляжаў снег. Паліцыя з Васілішак прыехала на санках, спынілася каля хаты. Той самай хаты, якая была родная і Алаізе Пашкевіч, па якой яна так сумавала ў выгнанні.

Піхаючы ў спіну прыкладам вінтоўкі, паліцэйскі пагнаў Алю да павозкі, штурхнуў у санкі.

Фэля, у адной сукенцы, без паліто, выскачыла за сяброўкаю, пачала сварыцца на паліцыянтаў, крычаць, што Аля не зрабіла нікому ніякага зла.

Таўстаморды паліцай сцебануў ляйчынаю каня, азірнуўшыся, крыкнуў Фэлі на развітанне:

— Не пакінеш хаваць саветаў ды жыдоў — і табе тое самае будзе!

Паехалі, павезлі Алю.

Фэля кінулася за дапамогай да Станіслава Фядэцкага, які тут, у вёсцы, апекаваў дзяўчат.

У сваіх успамінах Станіслаў Фядэцкі піша:

«Спроба адбіць Алю ў паліцыянтаў на шляху да Ліды, якую ўчынілі мы з Фэляю, не ўдалася, бо мы чакалі іх на адной дарозе, а тыя паехалі іншым кірункам».

Як збіраліся Фэля з Фядэцкім адбіць Алю — аўтар успамінаў не расказвае. Можа, Фядэцкі меў зброю? А можа, спадзяваліся ўгаварыць, падкупіць паліцэйскіх?

Алю затачылі ў лідскае СД. Гэта СД і я добра памятаю, яго немцы размясцілі ў будынку былой школы, на ўзгорку, недалёка ад чыгуначнай станцыі. Вакол гэтага СД бегала некалі і я, каб перадаць арыштаванаму перадачу, і немец гразіў мне пісталетам. Як пераплятаецца ўсё ў жыцці!..

Фэля шукала ратунку для Алі. Як вызваліць сяброўку? Не магла пакінуць яе без дапамогі, хоць і разумела, што, выручаючы Алю, рызыкуе і сама.

Жонка Фядэцкага сказала, што мае ў Лідзе знаёмага гестапаўца, што трэба паспрабаваць яго падкупіць.

Фэля сабрала ўсё, што мела — залаты пярсцёнак, грошы, на адзежу выменяла ў сялян сала.

Паехала з Фядэцкімі ў Ліду.

Гестапавец крывіўся, казаў, што мала.

Яго прасілі, угаварвалі, пераконвалі, што слабая дзяўчына не можа ўяўляць небяспекі для рэйха.

Здаўся. Выпусцілі Алю.

Фядэцкі папярэджваў дзяўчат:

— Не вяртайцеся ў Стары Двор. I не паказвайцеся там. Адразу едзьце ў Вільню, у Гродна, куды хочаце, толькі не ў Стары Двор.

Дзяўчаты разумелі і самі, што ў Стары Двор ім ехаць небяспечна. Але там заставалася нейкая адзежа, заставаліся рэчы, патрэбныя кожны дзень.

I дзяўчаты вырашылі заехаць.

Быў другі дзень вялікадня. Ярка свяціла, цёпла грэла сонца. Снег ляжаў ужо толькі белымі плямкамі, дзе-нідзе, у цяні, у нізінах. А на ўзгорках зелянела ўжо трава, набрынялі пупышкі на дрэвах. I спявалі, вітаючы вясну, шпакі.

У вясковых хатах святкавалі ўваскрэсенне Хрыста. Лілася морам самагонка. I на яе пах, на яе смак выпаўзала з лесу нечысць.

Нехта некаму сказаў, што дзяўчаты вярнуліся з Ліды, што Алю выпусцілі. Што абедзве тут — у Старым Двары. Той «нехта» пераказаў іншаму. Гэты — далей.

У той жа дзень рагнераўцам было вядома — дзяўчаты вярнуліся.

На трэці дзень вялікадня прачнулася адурманеная самагонкаю вёска. Ёй рыхтавалася пахмелле.

Хто першы ўбачыў, што дзверы ў хаце Пашкевічаў расчынены насцеж? Хто першы заўважыў, што не чуваць галасоў, не відаць у двары дзяўчат? Хто першы ўвайшоў у хату і ўбачыў? Адкуль дазналіся людзі, хто і як забіў дзяўчат?

А гаварылі:

«Прыйшлі рагнераўцы... Загадалі дзяўчатам стаць тварамі да сцяны... Стралялі ў патыліцы...»

Такі знаёмы фашысцкі почырк. Фашысцкая жорсткасць. I нізасць... Дужыя мужчыны — слабых жанчын...

Рагнераўцы не адмаўляліся ад гэтага свайго злачынства. У газетцы, якую выдавала АК, яны потым напішуць, што Феліцыя Пашкевіч была пакарана за здраду радзіме. Вось так.

Марыя Шлягер перабірала фотакарткі. На іх была Фэля. То ў лёгкім сарафанчыку, то ў паліто і капялюшыку, то ў гарнітурчыку, з кнігаю пад пахай. I ўсюды — з усмешкаю, якая выдавала радасць жыцця і чысціню сумлення. На некаторых фотакартках яна была з Вітольдам. I твары ў абаіх такія маладыя і шчаслівыя, не мелі і знаку прадчування таго, што іх чакае.

— Якая несправядлівасць, якая несправядлівасць,— ціха гаварыла Марыя Шлягер.— Такія маладыя, такія прыгожыя, шчырыя, сумленныя... I абое... Праклятая вайна... Яна глытала самых лепшых...

Марыя Шлягер паклала фатаграфіі, выняла з канверта некалькі лісткоў, спісаных алоўкам.

— Гэта пісьмо Фэлі... Яна мне часта пісала, і да вайны, і ў вайну. Я берагу яе пісьмы. Яны такія разумныя, поўныя паэзіі. Асабліва ў час вайны... Паэзіяй яна нібы хацела засланіцца ад яе жахаў. Паслухайце:

— «Цяпер, у час вайны, паэзія — наш хлеб, толькі яна і падтрымлівае нас»,— прачытала пані Марыя.