Лідзія Арабей - Пошукі кахання - Аповесці, апавяданні

Цяпер імя Фэля было ўжо не іерогліф. За ім стаяла дзяўчынка ў белым вэлюме, з вяночкам на валасах, са шчырым поглядам і далікатным падбародкам. Стаяў чалавек са сваім лёсам, так дачасна і трагічна абарваным.

Я пачала шукаць. Вельмі мала дадало б мне гэта да асноўнай маёй тэмы, не раскрыла б новага пра Цётку. I ўсё ж... Лёс Фэлі хваляваў, не даваў спакою.

Гаспадар невялічкай хаткі, што стаяла ў вёсцы Стары Двор недалёка ад магілы Цёткі, некалі расказваў мне:

— Хата Пашкевічаў пуставала, вайна па свеце раскідала іх радзіну. Яшчэ тая вайна, што пры цары была. А такі-та быў фальварак, такая-та была радзіна...

А Фэлю ўжо гэтаю вайною забілі... Яна сюды, дадому, з Вільні прыехала, ад германца хавалася. З каляжанкаю сюды прыехала. Вось іх абедзвюх і забілі... На вялікдзень гэта было... У сорак трэцім...

— Але хто забіў, за што? — пыталася я.

— А, пані... Ці трэба бандытам — за што... Наставіў пісталет, і ўсё...

Пад настаўленым пісталетам я стаяла тройчы. Першы раз — у сорак першым, на Суражскім базары, у Мінску.

Голад вельмі скора наваліўся на захоплены немцамі горад. Людзі пачалі выкручвацца, як хто ўмеў. Суседка наша, Карабуціха, да вайны бязладная жанчына, у якой заўсёды серада з-пад пятніцы вылазіла, аказалася практычнаю кабетаю. Пачала гнаць самагонку і насіць на базар. Аднойчы папрасіла мяне: схадзі прадай бутэльку, я табе за гэта дам кавалак хлеба.

За кавалак хлеба можна было патаўчыся на базары, які цяпер нагадваў чэрава, жывот горада. Чэрава, жывот, бо з таго базару горад жыў, харчаваўся.

Я апынулася ў гушчы людзей, што таўкліся на базарнай плошчы, прапануючы тавар, купляючы, абменьваючы тавар на хлеб і крупы. У руцэ ў мяне была зеленаватая бутэлька, заткнутая коркам з анучкі, праз які цадзіўся смуродны пах самагонкі.

З натоўпу вылузаўся і падышоў да мяне мужчына гадоў пад трыццаць, высачэзны, а можа, з майго, яшчэ дзіцячага росту, ён высачэзным здаваўся, у жоўтым, далёка не новым, скураным паліто, у пляскатай шэрай кепачцы, з тварам хмурым і суровым. Узяў бутэльку з маіх рук, пабоўтаў, паглядзеў яе на святло.

— Трэба пакаштаваць,— сказаў хрыпата. Агледзеўся на бакі.— Зойдзем за вугал...

Расхінаючы плячом людзей, ён пачаў выбірацца з натоўпу. Я — за ім.

Вакол базару грудзіліся сцены разбітых дамоў. Мужчына падаўся туды, за разваліны. Я пакіравалася следам.

У цёмным закутку ён раптам спыніўся, выняў з кішэні пісталет, наставіў на мяне чорнае дула.

— Ану ўбірайся,— прасіпеў хрыпата.

З хвіліну я нема глядзела ў тое дула. А потым задам, задам, спатыкаючыся на разбітай цэгле...

Так прапаў мой кавалак хлеба.

Другі раз пад пісталетам стаяла ў сорак трэцім, у былой Заходняй Беларусі. Мы там былі «з саветаў». Гэтага бандытам было даволі.

Вечарэла. Нас у хаце было трое — маці, я і сястра. Яшчэ мы і не замкнуліся. I ў хату зайшоў. Адзін. Зусім нам незнаёмы. На падпітку. У доўгім чорным паліто. Правую руку трымаў у кішэні.

Увайшоў і стаў пры дзвярах. I мы, тры жанчыны, спыніліся пасярод хаты, уставіліся ў яго.

Ён маўчаў. I мы маўчалі. Ён аглядаў нас тупымі вачмі і ўсё глыбей засоўваў руку ў кішэню. А потым дастаў — бліскучы, чорны.

Мы стаялі як знямелыя. I ён маўчаў, і трымаў нас усіх пад прыцэлам.

Першая азвалася маці. Яна не крычала, не клікала на дапамогу, пачала быццам угаварваць яго:

— Навошта вы... За што... Што мы вам кепскае зрабілі... Мы хрысціяне, і вы хрысціяне...

Маці не верыла ў бога... Хацела, мусіць, проста абудзіць нешта ў душы таго, што стаяў пры дзвярах з пісталетам, вадзіў вачыма з адной на другую, з другой на трэцюю, быдта выбіраючы — з якой пачаць...

Колькі ўсё гэта цягнулася?

Маці лепятала:

— Мы хрысціяне, вы хрысціяне...

А той хістаўся і тупа глядзеў на нас п’янымі вачмі. А потым схаваў пісталет у кішэню, завярнуўся і пайшоў. Не стрэліў.

А трэці раз пісталетам гразіў немец, у сорак чацвёртым.

Я несла перадачу ў СД арыштаванаму. Не ведала, як перадаць, і круцілася вакол будынка, чакаючы якога выпадку.

У гэты час з дзвярэй выскачыў афіцэр. Ён даўно мяне прыкмеціў, бачыў, што я часта тут таўкуся, ведаў, да каго я прыязджаю, каму важу перадачы.

Немец выхапіў з кабуры пісталет.

— Вэк! Цурюк! Партизанен!

Ён гнаў мяне па вуліцы, піхаў пісталетам у спіну і крычаў:

— Вэк! Партизанен!

Мая спіна шорхла ад страху, сэрца захлыналася, чакала — зараз-зараз, вось-вось стрэліць...

I немец не стрэліў...

Усё гэта ўспомнілася мне, калі чалавек той сказаў:

— Ці трэба бандытам — за што... Наставіў пісталет, і ўсё...