Юры Станкевіч - Любіць ноч — права пацукоў

— Я мусіў прыехаць сам, — сказаў ён. — Сувязь псуецца, неўзабаве можа спыніцца транспарт, нават цягнікі. Мне даручылі на свае вочы паглядзець, што тут робіцца.

Яны ішлі праз поплаў у напрамку да ракі. Саранчовыя апантана рухаліся ў паветры.

— Глядзіце, — паціснуў плячыма Ліневіч. — Калі заўтра ж не пачаць апрацоўку з самалёта, тут нічога не застанецца.

— Я не пра гэта, — сказаў інспектар Цай. — Вы знайшлі сумку?

— Пакуль не.

— Якія ў вас меркаванні?

— Я прайшоў па дне і абшукаў большую палавіну свайго сектара, — стрымана растлумачыў Ліневіч. — Штодня я спадзяюся, што выцягну тую торбу. Дарэчы, што ў ёй?

Інспектар Цай сцяў тонкія вусны.

— Знойдзеце — пабачыце.

— Увогуле, ці варта шукаць?

— Варта, — сказаў інспектар Цай.

— Так сур'ёзна? Дык усё-такі, што ў той сумцы?

— Шукайце, — сказаў інспектар Цай. І ў роздуме дадаў: — І не пытайцеся лішняе. Вы ж далі падпіску. Атрымалі грошы. Дарэчы, я прывёз вам частку. Распішыцеся. Больш іх, магчыма, і не будзе, бо паўсюдна хаос. Я ледзь дабраўся сюды і сёння ж мушу ехаць назад, калі натраплю на якую спадарожную.

— Тут ходзіць лесавоз, — удакладніў Ліневіч.

Яны памаўчалі, прыслухоўваючыся да шолаху крыльцаў.

— А гэта вас не цікавіць? — Ліневіч раструшчыў нагой насякомае.

— Саранчовыя сыдуць. А нам заставацца. Шукайце сумку.

Яны агледзелі ўчастак ракі, бераг і нерухомы экскаватар з узнятым каўшом.

— Мне яшчэ ў сельсавет і да старшыні, — сказаў інспектар Цай. — Варта прыспешыць іх, каб заканчвалі работу.

— У іх няма паліва.

— Сюды перакінуць колькі трэба.

— Вы б не адмовіліся зараз паесці, вам жа далёка ехаць? — спытаў Ліневіч.

Інспектар Цай падумаў і згадзіўся.

— Так, — сказаў ён, — я адчуваю голад. А што вы мне прапануеце? Смажаныя акрыды?

— У мяне ёсць некалькі яек.

Інспектар Цай пакрочыў побач.

— Вы не задумваліся, чаму зараз так шмат памірае людзей? — раптам спытаў ён.

— Паміраюць заўсёды. Такое жыццё, — сказаў Ліневіч.

— Цяпер больш. Я ехаў сюды з дзяўчынай. У яе застрэліўся бацька.

— Добра, што яна прыехала. Трэба хутчэй хаваць нябожчыка.

— Парушыўся нават інстынкт самазахавання, — сказаў інспектар Цай. — Я гэта адчуваю.

Яны ішлі праз поплаў у сонечным мроіве, запоўненым саранчовымі. Ветру амаль не было.

— Але ж велічыня суіцыду пастаянная, — заўважыў Ліневіч. — Яна складае каля аднаго працэнта ад агульнай колькасці смерцяў.

— Дык чаму ў фінаў і вугорцаў два працэнты? Я думаў пра гэта.

— Ну і чаму?

— Над кожнай групай — свая колькасць самазабойстваў. Ну, прыкладам, полк ці дывізія. Над ім нешта вісіць і гняце. Гэтае «нешта» і патрабуе ахвяраў.

— Так ужо і патрабуе, — не паверыў Ліневіч.

— Спытайце ў якога камдзіва, начальніка лагера. Калі яны не схлусяць, то пацвердзяць — кожны год амаль аднолькавая колькасць.

— І што гэта, як вы лічыце?

— Не ведаю. Нібы напруга існуе. Яна расце, а потым адбываецца скідванне.

— Калі вы маеце рацыю, то і ў жывёл павінна быць нешта такое. Але...

— Ёсць, — сказаў інспектар Цай. — Калі статак павіянаў даганяе леапард, то адна малпа заўсёды застаецца на месцы і чакае драпежніка, каб памерці. Чаму мятлік, адклаўшы патомства, забівае сябе? Існуе ж яшчэ і замаскіраваны суіцыд: п'янства, наркотыкі, рызыковыя віды спорту, ну, каскадзёры там ці хто яшчэ...

— Дык што — наш народ і ёсць тая самая сімвалічная малпа, якая ахвяруе сябе дзеля астатняга чалавецтва? — вырвалася раптам у Ліневіча. — Ну, калі Чарнобыль мець на ўвазе?

— Можа, і так.

Герман Ліневіч зірнуў уважліва. Інспектар Цай ствараў уражанне няпростага чалавека.

Яны прыйшлі. Інспектар сеў за стол. Ён быў відавочна стомлены. Ліневіч пачаў смажыць яйкі.

— Як паясце, то адпачніце на ложку, паспіце якую гадзіну, — прапанаваў ён. — А я схаджу ў хату нябожчыка.

— Хвіліну, — спыніў раптам яго інспектар Цай. — Вы яшчэ «свежы» чалавек у нашай сістэме і многага не ведаеце. Вы памятаеце Наваполацкую катастрофу, калі ў Заходнюю Дзвіну трапіла дваццаць пяць кубаметраў сінільнай кіслаты?

— Так, зімой, здаецца, — пацвердзіў Ліневіч.

— А калі б летам? Ваду бралі б з ракі, дзеці палезлі б купацца?

— Так. І што?

— Нас чакае цэлы шэраг экалагічных і гуманітарных катастроф. Уся рэспубліка заражоная, вось у чым справа. У запаведных месцах, ля рэчак, пабудавалі заводзікі, цэхі, дзе людзі самі толкам не ведаюць, што вырабляюць. Абмакне якую дэтальку ў раствор, прыладзіць да ячэйкі і зноў. А там радыяцыя, адыходы небяспечныя.