Михась Южик - Марыянеткі і лялькаводы

— О, як жа ты ўсё спрашчаеш! — ускінуў дагары рукі Пугач. — Як жа ты ўсё зводзіш да пошлага прымітывізму! Для цябе працоўны чалавек — гэта нейкае быдла, якое мусіць такіх разумнікаў, як мы, абслугоўваць…

— Я так не казаў.

— Не, якраз гэта ты ўвесь час і меў на ўвазе. Які абсурд! І гэта кажа чалавек, які сядзіць на мяккім крэсле, вырабленым рукамі рабочых; які п’е каньяк, зроблены з вінаграду, сабранага селянінам; які грэецца ў дваццаціградусны мароз у доме, узведзеным будаўніком. А дом гэты, між іншым, ацяпляецца качагарам, так — тым мурзатым качагарам, што дзяжурыць у бруднай кацельні цэлыя суткі дзеля таго, каб нам было ўтульна і цёпла…

— Згодны. Не гарачыся, Нілыч, не гарачыся… — прымірэнча пачаў Адынец. — Толькі не забывайся і ты, што крэсла гэтае мяккае спраектавана ў СКБ нейкім меланхалічным інтэлігентам; што вытворчасць і дастаўку да цябе каньяку арганізавалі людзі з вышэйшай адукацыяй; што чарцяжы і дома і кацельні таксама выкананы інжынерамі. А інакш гэта былі б не будынкі, а груда камення. І тварыў бы ты не ў выгоднай майстэрні, а сядзеў у пячоры і ў лепшым выпадку высякаў бы свае малюнкі на гранітных плітах.

— Ды ну цябе! — Нілыч нервова скубануў бараду і ўскочыў з крэсла. — Цябе не пераспрачаеш, казуіст дзёўбаны. — Ён падышоў да акна, прыціснуўся лбом да шыбы і пакрыўджана замаўчаў.

Адынец, ухмыляючыся ў вусы, спакойна сабе сядзеў і час ад часу падносіў да вуснаў кілішак.

Так прайшло хвіліны тры.

— Не, ну хіба яны не паршыўцы! — перарваў цішыню хрыплаваты голас Нілыча. — Гадзіну назад падысці папрасіў. І гэта, заўваж, не з пустой прыхамаці, а з нагоды майго дня нараджэння.

— А ты пазвані. У Марыны ж мабільнік ёсць.

— Не хачу, — бурклівым тонам адказаў Нілыч. — Мая справа запрасіць, арганізаваць закусь-выпіўку, а там — як ім заўгодна. А не прыйдуць, то і без іх пасядзім. Вось на злосць сёння нап’юся.

— Ды не перажывай ты так.

— А хто перажывае! — горда сказаў мастак, хоць у голасе яго пэўна чуліся і прыкрасць і крыўда.

Памаўчалі яшчэ некалькі хвілін, цягам якіх Нілыч не адыходзіў ад акна і паныла глядзеў на двор.

— Вось жа зіма сёлета: то мароз за дваццаць, то снегапады! І ніводнай адлігі яшчэ не было, — прамовіў нарэшце Леанід Нілыч.

— А навошта яны здаліся — адлігі? З імі адна нуда ды прастуда.

— Не. Я ж не кажу, што маразы і снег — дрэнна. Я проста дзіўлюся, што так рэдка бывае, каб…

Тут мілагучна запілікаў тэлефон, што вісеў на сцяне. Нілыч шпарка падышоў да яго, рыўком зняў трубку.

Званіла Марына Паспелава. Званок, як і прадчуваў Пугач, быў несуцяшальны: у Марыны захварэла дачка, і яна сёння не прыйдзе.

Усё гэта Леанід Нілыч выслухаў спакойна, зрэдку ўстаўляючы толькі “Так” і “Угу”. На развітанне пажадаў Марынінай дачцэ хутчэй папраўляцца і сказаў, што яшчэ патэлефануе.

— Ну што, Валер, пачнём памаліўшыся? — падміргнуў мастак прыяцелю, калі ўсаджваўся за стол.

— Сяргея чакаць не будзем? — Адынец пасунуў крэсла бліжэй да закусак.

— А навошта? — буркнуў Нілыч, спрытна адкаркоўваючы бутэльку белага віна. — Прыйдзе — нальём. А не — то яму ж горай. — Ён паўнютка наліў у келіхі. — Давай, брат, без тостаў, па-дзяжурнаму.

Яны чокнуліся, Нілыч імгненна асушыў свой фужэр і прагна накінуўся на ежу. Валерый Віктаравіч выпіў толькі палову налітага віна, узяў нож і відэлец. Еў ён паважна і нетаропка.

— Слухай, — сказаў Адынец праз колькі часу, — якую я нядаўна кнігу прачытаў.

— Валяй, — адобрыў яго гаспадар. Сам ён няспынна жаваў і накладваў на талерку новыя і новыя порцыі.

— “Псіхалагічныя развагі” нейкага Сакрасава. — Тут Віктаравіч шматзначна ўхмыльнуўся. — Сам я падобным чытвом не захапляюся і, тым болей, не трачу на яго грошай. Але ёсць у мяне супрацоўніца, якая завернута на эзатэрычнай літаратуры. Скупляе ўсё, што пад руку трапіцца, чытае запоем, шчыра ўсяму верыць і затым узахлёб распавядае кожнаму стрэчнаму пра чарговую “геніяльную” кнігу. — Адынец узяў келіх і дапіў рэшткі віна, выцер сурвэткай вусны і адкінуўся на спінку крэсла. — Дык вось, тыдзень таму прынесла яна мне гэтага Сакрасава і настойліва параіла яго пачытаць. Па праўдзе, узяў я тую кніжку толькі з ветлівасці, мяркуючы адно прагартаць. Але, неспадзявана для сябе, той жа ноччу прачытаў дарэшты. І ведаеш чаму?

— Ну? — гугнява спытаўся Пугач, бо быў з набітым ротам.

— Таму што не розумам аўтарскім захапіўся, а, наадварот, вучонай яго бязглуздасцю. Са мной такое бывае: крайне бяздарнае і крайне тупое прыцягвае мяне не меней, чым геніяльнае. Карацей, прыняўся я чытаць тыя “Псіхалагічныя развагі”, і напачатку яны нават мне спадабаліся. Не навізной думкі, канешне, а сваёй нязлоснасцю, неагрэсіўнасцю, калі хочаш. Пачаў аўтар добра: усе нашы беды, маўляў, унутры нас; жыццё не мяняеецца, а мяняецца наша яго ўспрыманне; калі мы светла настроены, то і свет паварочваецца да нас тварам; трэба любіць людзей, і тады яны цябе палюбяць… Словам, у такім духу на старонак дваццаць размазаў. Нават схемы маляваў у пацвярджэнне сваіх выкладак, будаваў графікі. Тут бы я, з-за банальнасці выказванняў, тыя “Псіхалагічныя развагі” адклаў і ціхамірна на іх забыўся, але заела мяне адна старонка. Пасля гэтай мяккай пасцелі, пасля гэтага шчадралюбнага кісялю раптам заяўляе аўтар, што не трэба, маўляў, чакаць, пакуль шчасце зваліцца з неба, а трэба самому сябе шчаслівым рабіць. Насцярожыўся я ад гэтых слоў спадара Сакрасава.