Михась Южик - Марыянеткі і лялькаводы

— Ды пры чым тут паўстанне! — абурыўся Леанід Нілыч. — Што ты абвастраеш увесь час!

— Я не абвастраю, а проста перасцерагаю цябе ад найтыповейшай памылкі інтэлігента — ад памылкі распусціць нюні і замілоўвацца рабацягамі. Не дай Бог!

— “Рабацягамі”, — перадражніў яго мастак. — І слова ж якое падабраў: абразлівае, прыніжальнае, грубае. А вядома табе, інтэлігент-разумнік, што на гэтых, як ты кажыш, рабацягах свет трымаецца. Бо якраз яны нясуць праз тысячагоддзі ўвесь вопыт рамёстваў, дзякуючы якім мы з табой не бегаем на чатырох лапах, а сядзім лютай зімой у цяпле і каньячок армянскі пацягваем. Пра гэта падумаў?!

— Ну-ну, — хітра прыжмурыўся Валерый Віктаравіч, прыгубіў каньяк.

— Нукае ён! — фыркнуў Леанід Нілыч і нервова зірнуў на наручны гадзіннік. — Я вунь, на што ўжо не беларучка, на хутары гадаваўся, з малалецтва ў баразну ўлягаў, а як тры гады таму паляцеў у мяне дзвярны замок, то не ведаў, як да яго падступіцца. Поркаўся, торкаўся — нават стары выняць нармальна не здолеў, не кажучы ўжо, каб новы замок урэзаць. І гэта я, які сотні скульптур наляпіў, тысячы палотнаў пэндзлем выпацкаў! А прыйшоў малады хлопец, слесар, і за паўгадзіны замок так прыладзіў, што залюбуешся. І прычым не лічыў гэта вялікай справаю, нейкай там творчасцю недасяжнай. Прыйшоў, зрабіў, атрымаў грошы і развітаўся…

— А потым узяў на тыя грошы чарніла, нажорся да ачмурэння і пачаў жонку за валасы цягаць ды дзяцей сваіх калашмаціць, — прадоўжыў за яго з’едлівы Адынец.

— Ды што ты ўсё апашляеш! — трэснуў кулаком па стале Пугач. — Зубаскал дзёўбаны. Я з ім усур’ёз гавару, а ён усё са шпількамі ды з падколачкамі… Ты ведаеш, што такое для цывілізаванага чалавека дзверы? Гэта не кусок дрэва памерамі метр на два, а цэлая філасофія. Дзверы — гэта шчыт, за якім пачынаецца духоўны свет чалавека. Дзверы — гэта інтым, сям’я, творчасць. Гэта тое, што свяцей за ўсё ахоўваецца грамадскімі законамі. З дзвярэй, калі хочаш знаць, сам чалавек пачынаецца.

— Чалавек пачынаецца знутры.

— Э не, браце! — усклікнуў Леанід Нілыч. — Нармальны чалавек пачынаецца з дома, з сям’і, з мамы з татам, што адмяжоўваюцца ад вірлівага свету тымі ж банальнымі дзвярыма. А іх прыдумалі, удасканалілі, данеслі да нас з глыбіні вякоў не мысляры, не навукоўцы, а рамеснікі, умельцы, майстры. І калі псуецца гэтая святая святых чалавецтва — дзверы, — то рамантаваць іх зноў жа бягуць простыя людзі. А мы, інтэлігентная погань, адно соплі жуём і хныкаем: “Памажыце!”

— Чаму ж ты так інтэлігентаў не любіш? — спытаўся Адынец, прывольней развальваючыся ў фатэлі. — Завошта ж тады мастаком стаў? Ішоў бы кайлом махаць.

— І пайду! — з запальчывасцю ўсклікнуў Нілыч і выплюхнуў у рот рэшткі каньяку. — І пайду, калі гэта спатрэбіцца. Не перажывай, я да мазольнай працы прывучаны. А інтэлігентаў не люблю таму, што кволы гэта народ, паршывы нейкі. Амаль усе неўротыкі, псіхапаты, шызафрэнікі і самагубцы з інтэлігенцкага асяроддзя выходзяць. А гэта гаворыць аккурат пра тое, што няправільна, непабожна яны жывуць. Няма ў іх унутранае гармоніі.

— Глядзі, у рабацяг яна завялікая, — саркастычна скрывіўся Валерый Віктаравіч,

— Вялікая не вялікая, а лепшая, чым у нас з табой, адназначна. — Нілыч пацягнуўся па пляшку каньяку, наліў сабе на донца і прапанаваў Адынцу; той адмовіўся. — Рабацяга ў пятлю палезе, адно калі дап’ецца да белай гарачкі. Таму што ў цвярозым стане ён да такой дураты не дадумаецца, для яго, простага чалавека, няма нічога даражэйшага за жыццё. Яго з работы звальняюць, яму зарплату не выплачваюць месяцамі, ад яго жонка сыходзіць — а ён нішто, ён бадзёры, жвавы і нават жыццярадасны. Ён пойдзе нап’ецца з таварышамі, ён будзе за п’янкай бэсціць і ўрад, які яго галечай мардуе, і жонку, што гуляе напрапалую, але ніколі не прыйдзе яму ў галаву легчы тварам да сцяны ў гнілой меланхоліі, а потым вены сабе парэзаць — маўляў, усе падлюганы і жыць з вамі я не жадаю. Не! — пляснуў далонню аб далонь мастак. — Ён людзей любіць, ён жыццём даражыць.

— Глупства! — з пыхлівай адназначнасцю сказаў Адынец. — Несусветнае глупства гародзіш. Па-першае, вены сабе ён не ўскрые таму, што ў яго мозгу звілін на гэта не стане, а зусім не з жыццялюбства, табой прыдуманага. Жывёліна таксама ніколі сябе не заб’е. Стоп! Не перабівай, — ускінуў руку Віктаравіч, калі Нілыч раскрыў рот запярэчыць. — Не перабівай, я цябе выслухоўваў… Дык вось. Па-другое, ён, рабацяга, любіць не жыццё ў тваім разуменні — з яго паэзіяй, жывапісам, хараством прыроды ды іншымі аздобамі. Не! Ён любіць сябе, а ўсё акаляючае для яго ёсць асяроддзем, з якім ён мусіць змагацца за выжыванне і з якога мусіць зубамі выдзіраць харч, жанчын і забавы шматстайныя. Канешне, ён сваё “я” шануе і ў цвярозым розуме на самагубства не пойдзе. Што ён — дурань, калі можна ўзяць пляшку ды паваліць Машку?