Михась Чарот: Сон Габруся (на белорусском языке)

Мiхась Чарот

(сапр. Мiхась Кудзелька)

Сон Габруся

Сонца ўжо даўно схавалася за бор, i ноч, нiбы чорная коўдра, пакрывала ўсход.

Пастухi папрыганялi з палёў.

Касцы i жнеi вярталiся дахаты, i адгалос iх песень лiўся далёка-далёка па лесе...

Прайшло з паўгадзiны, i зусiм сцямнела. Вёска патрошку стала засыпаць... Толькi па дварэ сельскага савета чулася моцная гутарка...

- Браточкi, - гукаў Нiчыпар, - гэта ж людзi ноч расхапаюць, а мы ўсё спрачаемся...

Але яго словы ледзьве можна было распазнаць памiж той гамарнi, якая цяпер тварылася на дварэ.

- Ну, цiха! Дайце мне сказаць колькi слоў, - абазваўся стары Тамаш i стаў пасоўвацца на сярэдзiну грамады, якая чуць тоўпiлася на досыць такi шырокiм двары. - Я ўжо раней казаў i цяпер кажу, што не трэба зварочваць увагi на двух цi трох чалавек, якiя не хочуць дапамагчы ў гэткiм няшчасцi...

Цi ж не сорам вось табе, Габрусь: ты, можа, яшчэ маеш леташнi хлеб, але скажу папраўдзе, яшчэ два-тры, а то i болей пудзiкаў захована пад саломай, i сёлета, дзякуй богу, ураджаi добрыя, i вось ты, шляхецкая твая натура, каб табе загiнуць, не хочаш даць колькi фунтаў тым няшчасным галодным людзям, якiя цяпер зямлiцу ды кару з дрэва ядуць?! Цi ж не грэх i не сорам гэта, мужчыны?

- Мне дай слова, старшыня! - закрычаў Кузьма, чуць не самы бедны селянiн вёскi. - Я сам галадаю, мне самому прыходзiцца iсцi ў людзей прасiць кавалак хлеба, а я бажуся перад усiмi, што, як толькi сажну свой загон, першы прывязу сваю частку, каб паслаць туды, дзе ўсё спёка папалiла i дзе тысячы людзей памiраюць ад голаду... Мне здаецца, што ўжо даволi нагукалiся, я раджу гэтак запiсаць i ў пратакол, што сход пастанаўляе: як толькi збяром з палёў хлеб, памалоцiм, чым хутчэй выпаўнiм харчовы налог i тады абяцаем, хто колькi можа, прынясём збожжа, бульбы i iншых харчоў вось сюды, да старшынi на двор, для адпраўкi ўсяго туды, у галодныя губернi, адкуль даносiцца плач галодных дзетак i льюцца аж сюды рэчкаю слёзы iх бацькоў... Згодны, мужчыны?..

- Згодны! - закрычалi ўсе ў адзiн голас.

- Мы апошняе пашлём тым гаротнiкам, каб выратаваць ад бяды, - казаў барадаты Ахрэм, - бо ўсе жывём пад богам i не ведаем, што нас чакае, - мо на другое лета самi апынiмся ў гэткiм становiшчы?..

- А хто не згаджаецца з гэткаю пастановаю? - запытаў старшыня.

- Я!.. - адгукнуўся адзiн толькi Габрусь.

- Ну i бог табе суддзя... Ты зусiм не нашай вёскi селянiн, ты нейкi вырадак нашай прыгожай працоўнай сям'i...

Пачалi гаварыць мужчыны i, закурыўшы люлькi i папяросы, разышлiся па хатах...

Габрусь таксама, нiбы той воўк, моўчкi пасунуўся дамоў. Яму нават зрабiлася i сорамна, што ён адзiн не згадзiўся даць сваёй долi на дапамогу галадаючым людзям...

Ноч зусiм ужо ахiнула сваiмi чорнымi крыллямi вёску, i Габрусь быў вельмi рад, што яго нiхто не прымячае...

Гэтак, з нейкаю пакутаю ў сэрцы, ён дацягнуўся дахаты i сеў за вячэру...

- Ну, што? На чым жа скончылася? - запытала яго жонка Адэля.

- На тым скончылася, - адказаў Габрусь, - што ўсе згадзiлiся даць сваю частку дабра, каб паслаць туды, у галодны край, а я не згадзiўся...

- I добра зрабiў! - залепятала яна. - Яшчэ што? Харчовы падатак бяруць, усё трэба купiць за збажынку i яшчэ ахвяру нейкую рабi... Разумна зрабiў, што адмовiўся. Еш, Габруська, зацiрачку, - сказала яна да мужа i лепятала далей: Гэта ж сорам i так, што мы да гэтага дажылi, каб ты, Габрусь, што быў самым багатым шляхцiцам на ўсю аколiцу, i сёлета чуць-чуць сваiм старым хлебам пракiдаўся да новага ўраджаю... А памятаеш, як даўней у нас было, як яшчэ хлопцаў ды дзяўчат наймалi? Заўсёды паўзасека жыта заставалася на другi год... А колькi мы прадавалi?.. Эх! Эх! - I, цяжка ўздыхнуўшы, яна пачала ўкладвацца спаць.

Габрусь таксама, выментаўшы дзве мiсы зацiркi, улёгся спаць, але думка аб тым, цi добра ён зрабiў, што адмовiўся даць хлеба галодным, не пакiдала яго, i ён доўгi час не мог заснуць...

Урэшце сон летняй кароткай ночы яго змарыў, i ён пачаў храпцi, ды гэтак моцна, нiбы хто яго душыў i не даваў спакойна дыхаць...

I вось снiцца Габрусю страшны, страшны сон... Нiбы ён блукае па нейкаму выпаленаму сонцам полю i шукае сваёй палосы... Пасля знаходзiць - i што ж?! Там, дзе ўвосень зелянела густая шаўковая рунь, дзе вясною сэрца яго было поўна радасцi, гледзячы на сваю шырокую i доўгую палоску, якая хвалявалася, як мора, i шаптала яму аб вялiкiм ураджаi, цяпер ён там не можа знайсцi нiводнага каласка, нiводнай зялёнай травiнкi... Усё пажоўкла, усё пачарнела, i нiбы ад таго вогнiшча нясе нейкiм пахам даўнейшага дыму i чаду... Габрусь падае на каленi на гэтай выпаленай палосе, на якую праз усю вясну i лета капелька дажджу не ўпала, i горкiмi слязьмi мочыць пагарэлыя саломкi каласоў, лiсты пажоўклай травiны....