Михась Южик - Перакулены час

– Ну-ну, – з’едліва хмыкнуў малады пісьменнік.

– Усе твае высокія словы… ну там – “наджыццёвы”, “нешараговы”, “бязважкі” – аніяк да прозы, якой ты займаешся, не дапасоўваюцца. Тут пра нябесныя ясноты марыць не след.

– Гэта чаму ж? Што цябе ў маёй прозе не здавальняе?

– Ды не ў тваёй. Супакойся. Я кажу пра прозу ўвогуле. Калі б Пушкін гэтак жа пакручаста, напышлівай мовай сваіх вершаў, пісаў і прозу, у яго б нічога гожага не атрымалася. Ты перагарні “Аповесці Белкіна” – сцісла, трапна, кожнае слова на месцы. А ты, прабач, часам такую гаварыльню развядзеш, што патануць у ёй можна.

– Ат, параўнала бізун з яйкам! – распаляўся Яўген. – Па-першае, Пушкін пісаў амаль два стагоддзі таму назад. З тых пор, мілка, усё ў літаратуры памянялася… Лепшая ці горшая яна стала – гэта ўжо іншая рэч. Прынамсі, паявіліся новыя прыёмы, формы, змянілася руская мова і сам народ. Па-другое, не забывайся, што ў нас, беларусаў, свой шлях. І літаратурны – у тым ліку! Што для расейцаў добра, для нас можа быць – дрэнь. І наадварот… А то Пушкіным яна мне тыча…

Пісьменнік ускочыў з крэсла і нервова захадзіў па пакоі. Яго жонка прысела на край канапы.

– А я лічу, – абвяргала яна мужа, – што меркі паўсюль адны. Калі добра і на высокім мастацкім узроўні напісана, то ўжо аніяк не памылішся.

– Ты гэта намякаеш, што ў мяне на нізкім узроўні зроблена? – Яўген ажно спыніўся пасярод пакоя.

– Што ты ўсё за словы чапляешся! Выслухай да канца! Гарачы…

– Ну й тэмы пайшлі… – Празаік падышоў да стала, узяў цыгарэту, запаліў.

– Во малайчына, – абурылася жонка. – Давай, труці кватэру. Балазе зараз спаць ляжам.

– А сама вінаватая. – Яўген узлез на канапу, знасцежыў фортку. – Не трэ было задзірацца.

– Ух, скажыце! Не чапай нашых! Мы ж бездакорныя! – уядала мужа Галіна.

– Ты свае кепікі кінь! Давай аргументы. – Пісьменнік ізноў затэпаў па пакоі.

– Дык вось, наконт мастацкага ўзроўню, – доўжыла яго жонка. – Ты жыццё пакажы, сапраўдных людзей. Прытым праўдзіва і жывой мовай! А тое нашпіляў нейкіх выдуманых Гедымінаў, Баляславаў, Феагностаў. І тады мудруе з імі. Ты што, дасканала ведаеш псіхалогію людзей таго часу?

– Канешне, я паўгода з бібліятэчных архіваў не вылазіў! Сама ведаеш.

– Значыць, дарэмна штаны праціраў! Ды ў цябе князь чатырнаццатага стагоддзя, які толькі й умеў, што барматуху жлукціць, распуснічаць ды караць смерцю людзей, размаўляе на інтэлектуальным узроўні дацэнта гісторыі. Бо героі ў цябе кніжныя, архіўныя. Не бачыш ты іх і не адчуваеш.

– Ну, дзякуй за ветлае слова! – Яўген сярдзіта вышпурнуў акурак у фортку.

– Ды і не ты ў гэтым вінаваты… Гэта проста нейкая хваравітая страсць беларускай літаратуры апошняга дзесяцігоддзя: кожны, хто накрэмзаў два-тры нягеглых апавяданнечка, ужо арэ гістарычную глебу – раман піша на трыста старонак.

– А ты ведаеш, вельмішаноўная, што праз гістарычныя творы нацыя адраджаецца? Што гэтак мы знаходзім свае карані. А без каранёў дрэва чэзне. Без каранёў яно – сухастой!

– Мілы мой Жэня, ды хіба я аспрэчваю неабходнасць такога літаратурнага напрамку? Няма слоў – справа харошая! Я толькі хачу сказаць, што не ўсе Караткевічамі могуць стаць. Як не могуць быць усе Моцартамі і Мікеланджэла. Ты сваю нішу знайдзі. Асвой спярша малую форму: апавяданне, эсэ, публіцыстыку. Ды нават такія волаты, як Чэхаў і Купрын, апасаліся ў раманы пускацца. Але ад таго яны не меней таленавітыя і значныя для нас засталіся!

– Ат, капнула! – нервова хмыкнуў Яўген.

– А ты не адмахвайся. А тое вы прывыклі: бабіна дарога ад печы да парога. Выслухай…

– Ну-ну.

– Як вы, пісьменнікі, не можаце зразумець, што не для сябе, ва ўсякім выпадку – не толькі для сябе і крытыкаў пішаце? Што звычайны чытач – гэта нават не я, чалавек з філалагічнай адукацыяй, і нават не інжынер. Асноўная маса – простыя, сярэднія, пасрэдныя людзі. Яны і так ведаюць беларускую мову цераз пень калоду, а вы іх гэткімі слоўцамі частуеце, што часам і мовазнаўца рукамі развядзе. Дзе вы іх толькі вышукваеце? Нябось у бібліятэках?

– А ты як думала! Апісваеш прамінулую эпоху, то й каларыт пакажы!

– Каларыт! Вось адно гэты каларыт у вас і ёсць. А нам, простым чытачам, дзеянні пакажы, псіхалогію людзей раскрый, хітраспляценні кахання дай, дэтэктыўную закрутку нарэшце… А то сюсюкаецеся з гэтымі “дзідамі”, “латнікамі”, “ваярамі”.

– Ну зноў у нас: хто пра хату, а хто пра лапату, – ледзь не плакаў з прыкрасці малады перспектыўны пісьменнік. – Я ж табе кажу, недарэка ты, я эпоху апісваю. Так – “воі”, так – “дзіды”, бо гэта сярэднявечча. Калі зачну пісаць фантастыку, то й месяцаходы будуць, і зоркалёты, і іншая дрэнь! Толькі так – другое дарогі ў літаратуры нямашака. Пішаш пра паляванне – апішы і патроны, і стрэльбу. Пра каханне хітрапляцеш – прабач, і цела голае нарысуй!