Уладзімір Дамашэвіч - Месяц у Раі, або Аддай сэрца людзям

Адным словам, доўга гаварылі, спрачаліся: пра сваё, пра чужое — польскае і расейскае. Што чужое становіцца сваім, калі яно доўга жыве на новым месцы, калі яно паступова падпарадкоўваецца мясцоваму закону — і хутка зліваецца з агульным фонам, нават перастае вылучацца. Ці не лепшая доля акупанта: растварыцца ў чужым бясследна? Ці горшая: старацца рабіць так, каб мясцовае было недзе там пад сподам, а наверсе панавала тое, што ён прынёс сюды, хоць мо яно і не лепшае за тое, што тут было? I таму — бясконцае спаборніцтва свайго з чужым, добра, як мірнае...

Урэшце ўсе трохі стаміліся, Анатоль сказаў, што яму трэба ісці, каб паспець на аўтобус. Янка пайшоў пад яблыню, падняў некалькі малінавак і даў госцю з сабою. Ён падзякаваў за гасцінны стол і развітаўся, пацалаваўшы жанчынам ручкі. Янка правёў госця па вуліцы, амаль да аўтобуснага прыпынку. I вось Анатоль напаследак аглушыў Янку нечаканым прызнаннем: што ў яго дома павесіўся яго малодшы брат, нешта ў яго не выйшла з каханнем, і вырашыў, што лепей не жыць, чым жыць без каханай. Янка шчыра паспачуваў Анатолю, яны развіталіся. Пачутае яго моцна ўразіла, ён ішоў назад і думаў, якое бывае жорсткае жыццё. Вось чаму Анатоль меў нейкі як прыгнечаны выгляд, мала гаварыў і зусім не ўсміхаўся. А што ўжо казаць пра яго бацькоў, якія перажываюць трагедыю з сынам? Не дай Бог...

...Яблыкі здаць у той дзень Янку не ўдалося: то тое, то гэта — і дня няма. Серада пачалася з пагоды, на небе ні воблачка, вецер невялічкі, толькі злёгку варушыцца лісце на дрэвах. Пасля снядання Янка пайшоў дазбіраць ападкі, каб быў поўны камплект. У гадзін дванаццаць дня пайшоў на прыёмны пункт — а раптам прыёму няма? І добра што пайшоў, бо гаспадар гумна недзе адлучыўся, і невядома наколькі. Так сказала яму тая кабета ў чырвоным свэтры, якую яны бачылі з Рагнедаю. Яна сядзела на тым жа тапчане ў такой жа позе, трымала рукі перад сабою, і яны дробна трымцелі.

Жанчына папрасіла яго, каб ён павадзіў яе трохі, а то ёй робіцца неяк моташна, пачынае падварачваць пад грудзі. Янка памог ёй устаць з тапчана, узяў пад руку і павадзіў па двары. Яна стала расказваць, што сёння раніцою ўпала, як уставала з ложка, моцна грымнулася аб падлогу, пабілася: баліць калена і сцягно правае нагі. I раптам яна перамянілася, нібы засаромелася, і Янка не разумеў, што яна хоча сказаць.

— Вы хочаце нечага папрасіць? — спытаўся ў яе Янка.

— Гэта ж я захацела пасікаць, ды саромеюся вам сказаць, каб вы мяне падвялі да яблыні, я там прымастаколюсь...

Ён падвёў яе да яблыні, яна абхапіла дрэва адною рукою, каб не ўпасці, а ён зрабіў некалькі крокаў убок, адвярнуўся. Яна неяк непрыкметна і хутка зрабіла сваю далікатную справу, Янка зноў узяў яе пад руку, падвёў да тапчана і пасадзіў. Яна стала дзякаваць яму і ажно заплакала. У яго самога слёзы набеглі на вочы, а чаго — ён і сам не ведаў. Няйначай, ад спачування да чалавечага болю, чалавечай бяды... А чым ён мог памагчы гэтай жанчыне, калі не памагла медыцына? Нічым...

Янка вярнуўся назад, сказаў, што сёння прыёму няма. Маці мыла ў начоўках на ганку сваю бялізну, Рагнеда недалёка ад яе, пад бярозаю, у тазіку паласкала іхнія «шкуркі», нібы гэтай работы не магла зрабіць адна Рагнеда. Можа, яны тут пра нешта гаварылі, мо спрачаліся, але абедзве былі надзьмутыя — не ў гуморы.

На Янкава кароткае паведамленне маці тут жа выдала:

— Бачыце, учора дзень быў кароткі, яблык не здалі. А сёння закрыта. Так яны і пагніюць, тыя яблыкі, пакуль ты іх здасі. I яшчэ што папрашу? Я казала не чапаць малінавак, а ты ўсё роўна кідаў іх у скрынку, я сама бачыла. I ўчора таму хлопцу даваў...

— Ажно пяць штук, — знарок падказаў Янка.

— Табе смешачкі, а я іх сабе хаваю, пяку ў духоўцы, сырых я не ўкушу... Глядзі, больш не бяры, — неяк сур’ёзна, як малому дзіцяці, выгаворвала маці Янкаву віну.

I тут Янка, нечакана для сябе, выбухнуў, як бомба, і выдаў усё тое, што пакрыху-памалу збіралася ў яго свядомасці: і пра яе скнарлівасць, пра педантызм і дробязнасць, пра яе абыходжанне з імі як з дзецьмі: гэта можна, гэта не, туды хадзі, туды не хадзі.

— Да вас ніхто не паедзе, ніхто не прыйдзе, акрамя Альбіны, якой усё можна, астатнім — не, нават вашай дачцэ Рагнедзе. Вы лічыце, колькі я ўзяў у вас яблыкаў? Ды я іх вам вярну, паеду да маткі, да сястры, яны мне дадуць цэлы мех... Дарэчы. Сястра прыносіла нам яблыкі, сала і яшчэ там нешта, вы каштавалі яблыкі, хвалілі, а вось пазнаёміцца з ёю вы палічылі для сябе неганаровым жэстам...

— Ды я была так апранута, што пасаромелася... — хацела апраўдацца маці, зачапіўшыся за апошнія Янкавы словы — ці мо яны найбольш зачапілі яе за жывое?