Gore Vidal - Stworzenie Świata

Nie umiałem jednak pogodzić się z biernością głoszoną przez Mistrza Lao, tak samo jak nie mogłem zrozumieć uroków buddyjskiej nirwany.

Spytałem Mistrza Lao o świat rzeczywisty – a raczej świat rzeczy, ponieważ określenie „rzeczywisty” mogłoby łatwo skłonić mędrca taoistę do zadania szeregu pytań na temat natury rzeczywistości.

– Rozumiem, co mówisz. Czy też zaczynam rozumieć – dodałem pospiesznie. – Wprawdzie nie podążam Drogą, ale dzięki tobie mogłem na nią przynajmniej zerknąć. Jestem twoim dłużnikiem. A teraz porozmawiajmy konkretnie. Państwami trzeba rządzić. Jak to zrobić, jeśli władca uprawia wu-wej?

– Czy istnieje tak doskonały władca? – Mistrz Lao westchnął. – Krzątanina w świecie rzeczy odciąga myśli od Drogi.

– My, książęta, możemy tylko rzucić okiem na Drogę, którą wy, mędrcy, podążacie. – Książę Sze wydawał się bardzo z siebie zadowolony i nieco senny. – Lecz szanujemy waszą wędrówkę. Ubolewamy nad tym, że jesteśmy tak wysoko postawieni i tak zapracowani. Czekamy, żebyś powiedział nam, jak rządzić naszym ludem.

– Ideałem byłby książę-mędrzec, który rządząc „czyni pustymi serca ludzkie, lecz napełnia ludzkie żołądki, osłabia zamiary ludzi, lecz wzmacnia ich kości, i baczy, by lud nie miał wiedzy i nie miał pragnień”. *Ludzie żyjący bez pragnień będą robić tylko to, co dla człowieka naturalne. Wtedy powszechnie zapanuje dobra wola.

Jako program działania rządu nie różniło się to zbytnio od zasad okrutnego Huana.

– Jeśli jednak – mówiłem z największym szacunkiem – ktoś zdobyłby wiedzę i w rezultacie zapragnąłby zmienić swoją dolę, a nawet zreformować państwo, jak książę-mędrzec powinien na to zareagować?

– Ach, książę powinien tego człowieka zabić. – Mistrz Lao się uśmiechnął. Pomiędzy dwoma długimi siekaczami miał tylko ciemne dziąsła. Zrobił się nagle podobny do jednego z nietoperzy, które uśpione wisiały nad naszymi głowami.

– A więc kroczący Drogą nie wzdragają się przed pozbawieniem życia bliźniego?

– Dlaczego mieliby się wzdragać? Śmierć jest tak samo naturalna jak życie. Poza tym ten, kto umiera, wcale nie jest stracony. Przeciwnie. Po śmierci nie może go spotkać żadne nieszczęście.

– Czy jego duch się odrodzi?

– Prochy się znowu zgromadzą, bez wątpienia. Ale być może nie to masz na myśli mówiąc o odrodzeniu?

– Co się dzieje, kiedy duchy zmarłych idą do Żółtych Źródeł? – W Chinach ludzie z gminu mówią o nieboszczyku, że odszedł do Żółtych Źródeł. Lecz jeśli ich spytasz, co to za miejsce i gdzie się znajduje, odpowiedzi będą raczej wymijające. O ile się orientuję, pojęcie Żółtych Źródeł jest bardzo dawne; ma to być chyba coś w rodzaju wieczystej otchłani, jak grecki Hades. Nie ma tam Dnia Sądu. Dobrzy i źli dzielą ten sam los.

– Moim zdaniem, Żółte Źródła są wszędzie. – Mistrz Lao pogłaskał lewą dłonią prawą rękę. Gest magiczny? – Jeśli są wszędzie, nikt nie może do nich iść, bo już tam jest. Lecz oczywiście człowiek rodzi się, żyje, umiera. Chociaż jest cząstką całości, jego przelotne istnienie skłania go do oporu wobec całości. My podążamy Drogą, ażeby nie przeciwstawiać się całości. Dla wszystkich lub prawie wszystkich – ukłonił się w moją stronę – jasne jest, że kiedy ciało się rozkłada, umysł – poklepał się po brzuchu – znika wraz z ciałem. Ci, którzy nie doświadczyli Drogi, uważają to za pożałowania godne, nawet przerażające. Nas to nie przeraża. Utożsamiamy się z kosmosem, nie opieramy się temu, co było zawsze. W obliczu zarówno śmierci jak życia człowiek doskonały nie robi nic, tak jak prawdziwy mędrzec niczego nie tworzy. Kontempluje wszechświat, aż sam staje się wszechświatem. To właśnie nazywamy tajemniczym wchłonięciem.

– Niedziałanie… – zacząłem.

– … to ogromna praca dla ducha – dokończył Mistrz Lao. – Mądry człowiek nie ma ambicji. Nie ponosi więc klęsk. Kto nie ponosi klęsk, zawsze zwycięża. Kto zawsze zwycięża, ten jest wszechmocny.

– Na to Mistrzu Lao nie ma odpowiedzi. – Już wtedy przywykłem do kolistych argumentów, które dla Ateńczyków są tym, czym koło doktryny jest dla buddystów.

Ku mojemu zdziwieniu książę zakwestionował wypowiedź Mistrza Lao o tym, jak najlepiej rządzić.

– Ci, którzy idą Drogą, zapewne zawsze sprzeciwiali się karze śmierci, twierdząc, że żaden człowiek nie ma prawa wydać tak strasznego wyroku na innego człowieka. Jest to całkiem sprzeczne z wu-wej.

– Wielu wyznawców Drogi zgadza się z tobą, książę. Ja osobiście uważam, że nie ma to żadnego znaczenia. Ostatecznie natura jest bezwzględna. Toniemy podczas powodzi. Umieramy z głodu podczas nieurodzaju. Giniemy podczas zarazy. Natura jest obojętna. Czy człowiek ma być inny niż natura? Na pewno nie. Niemniej jednak zgadzam się z koncepcją, że może lepiej byłoby pozwolić światu iść własną drogą i wcale nim nie rządzić, skoro prawdziwie dobry rząd to rzecz niemożliwa. Każdy wie, że im więcej dobrych praw ustanawia władca, tym więcej pojawia się złodziei i bandytów, którzy je będą łamać. I każdy wie, że kiedy władca wyznacza zbyt wysokie podatki, ludzie przymierają głodem. Ale władca zawsze ściąga podatki, a oni zawsze głodują. Żyjmy więc w doskonałej harmonii z wszechświatem. Nie ustanawiajmy żadnych praw i bądźmy szczęśliwi.

– Bez prawa nie może być szczęścia – oświadczyłem stanowczo.

– Bardzo możliwe. – Mistrz Lao był pogodny.

– Jestem przekonany, że musi istnieć właściwa metoda rządzenia. Przecież dobrze znamy wszystkie niewłaściwe metody.

– Niewątpliwie. Choć w końcu kto wie? Zacząłem się niecierpliwić.

– Co człowiek może wiedzieć? Odpowiedział natychmiast.

– Może wiedzieć, że zespolić się z Drogą to znaczy być jak Niebo i równie jak ono niezgłębionym. Może wiedzieć, że jeśli odnajdzie Drogę, to choć jego ciało przestanie istnieć, on sam nie ulegnie zagładzie. Droga jest jak czarka, która nigdy nie jest pusta, której nigdy nie trzeba napełniać. Wszystko, co zawiłe, robi się proste. Przeciwieństwa wygładzają się, sprzeczności harmonijnie równoważą. Droga jest spokojna jak sama wieczność. Bylebyś trwał przy jedności. – Mistrz Lao zamilkł. Na tym skończył.

Książę siedział bardzo prosto z głową wysoko uniesioną; spał mocno i cicho chrapał. Szum wody pod nami przypominał szum, który słyszymy w przytkniętej do ucha muszli.

– Powiedz mi, Mistrzu Lao, kto stworzył Drogę? Starzec spojrzał na swoje splecione teraz dłonie.

– Nie wiem, czyje to dziecko.

Nigdy nie zostałem przedstawiony Synowi Nieba. Widocznie protokół nie przywidywał, jak należy podejmować barbarzyńskiego posła będącego jednocześnie niewolnikiem. Przyglądałem się wielu uroczystościom, którym przewodniczył książę Czou. Ponieważ zawsze wyglądał jak bóstwo, zdawał się znakomicie nadawać do swej symbolicznej roli. Na całe szczęście, jak twierdził mój pan, „jest bowiem mniej inteligentny niż większość ludzi”.

Często odbywaliśmy przechadzki z Mistrzem Lao i jego uczniami. Najwyraźniej obowiązki archiwisty państwa Czou nie były uciążliwe; mistrz miał dość czasu, by wykładać nam szczegółowo swoją bezsłowną doktrynę. Z gracją odrzucił dogmat mojego dziadka o Dobru i Złu na tej zasadzie, że pierwotna jedność wykluczyła tak drobne różnice. Wolałem się z nim nie spierać. Opisałem mu Gośalę, Mahawirę, Buddę, Pitagorasa. Tylko Buddę uznał za interesującego. Podziwiał cztery szlachetne prawdy i zwycięstwo Buddy nad zmysłami uważał za zgodne z zasadą wu-wej.