Gore Vidal - Stworzenie Świata

Rytuał chińskiego obiadu jest prawie tak zawiły jak ceremoniał religijny. Na przykład, gość niższy rangą od gospodarza (jak ja w ich przekonaniu) powinien podnieść półmisek z potrawą z ryżu, prosa lub z gotowanego ziarna, po czym ma ukłonić się gospodarzowi i odstawić półmisek udając, że wychodzi. Gospodarz wstaje wówczas i błaga gościa, aby pozostał. I gość zostaje. Nigdy nie słyszałem, żeby gość faktycznie wyszedł. Lecz skoro wszystko, co może zdarzyć się na świecie, kiedyś się zdarzyło, i to także musiało kiedyś nastąpić. Nie chciałbym być w skórze gościa, który opuścił salę jadalną.

Były i inne subtelności, których należało przestrzegać, ale ich nie pamiętam. Nie potrafię natomiast zapomnieć cudownych smakołyków, jakie podawane są w każdym szlacheckim domu w Chinach. Nawet gotowe dania, kupowane na targu, są wysokiej jakości i nie ma na świecie przyjemności większej niż zjedzenie wieczerzy na łódce przywiązanej do wierzby na rzece Wej przy letnim księżycu.

Po zadośćuczynieniu wszelkim ceremoniom chińskie przyjęcie może być równie wyrafinowane jak tu, w Atenach. Oczywiście maniery Chińczyków są bardziej ceremonialne niż ateńskie. Bo też jakież nie są? Niemniej repliki w sali jadalnej Huana bywały ostre i celne. Pod koniec posiłku, kiedy wypito już zbyt dużo wina z prosa, zdarzały się nawet spory.

Pamiętam, jak delektowałem się jedząc po raz pierwszy słynne pieczone nowo narodzone prosię – raczej nieadekwatne określenie potrawy, którą przyrządza się zaczynając od młodziutkiego prosięcia; prosię nadziewa się daktylami i piecze obłożone słomą i gliną; po upieczeniu rozłamuje się glinę, kroi mięso na plasterki i smaży na stopionym tłuszczu, po czym usmażone plasterki mięsa dusi się z ziołami przez trzy doby i podaje z marynowaną wołowiną i octem. Nie ma nic tak wyśmienitego w całej Lidii. Obawiam się, że obżerałem się nadmiernie w domu Huana, czego zasadniczo podczas chińskiego obiadu nie należy robić – i co robi każdy.

Huan wytłumaczył mi, jak prosię zostało przyrządzone, a gdy całkiem szczerze obsypałem rezultat tych zabiegów pochwałami, powiedział:

– Ale i wy na pewno tak jadacie w waszym kraju. – Skinął przyjaźnie głową.

Też skinąłem głową i odrzekłem:

– Nie, nigdy. Osiągnęliście doskonałość, jakiej my dopiero szukamy.

– Och, nie, nie! – Odwrócił się do innych gości. – Cyrus Spitama wbrew swemu osobliwemu imieniu i znamiennej bladości jest ostry jak miecz. – „Ostry jak miecz” to chińskie określenie osoby inteligentnej.

Goście spoglądali na mnie z zainteresowaniem większym, niż tego wymagała grzeczność. Bo też nie sądzę, by któryś z nich widział kiedyś białego człowieka. Zawsze byli zaskoczeni, kiedy odzywałem się w ich języku. Spodziewali się, że jako barbarzyńca będę chrząkać niczym wieprz.

Jeden z wielmożów uprzejmie spytał mnie o Persję. Gdzie leży? Jak daleko stąd? Kiedy wyjaśniłem, że Persja leży ponad tysiąc mil na zachód od Ćampy, portu, o którym każdy tu słyszał, kilkunastu biesiadników pokiwało głowami z niedowierzaniem.

– Opowiada mi – oznajmił Huan ze swym prawie bezzębnym uśmiechem – że w jego kraju wszyscy ludzie są podporządkowani państwu i że jedynie państwo jest miarą tego, co dobre, a co złe.

Goście kiwali głowami i uśmiechali się; robiłem to samo. Ma się rozumieć, nigdy Huanowi nic podobnego nie mówiłem.

– Ale przecież – odezwał się któryś ze starców – nawet w kraju barbarzyńskim nakazy Niebios liczą się bardziej niż nakazy państwowe.

Huan podniósł oczy ku powale, jakby tam znajdowało się niebo.

– Dopóki mandat znajduje się w posiadaniu władcy, jego wola jest absolutna. Czy nie mówiłeś mi, że tak się dzieje w twoim szczęśliwym kraju? – Huan uśmiechnął się do mnie.

– Tak, panie. – Nie miałem zamiaru mu się sprzeciwiać.

– Ale przecież – starzec zwrócił się teraz w moją stronę, chętnie traktując mnie jak namiastkę kanclerza – istnieją prawa Niebios, których wasz władca musi przestrzegać?

Huan odpowiedział mu za mnie.

– Nie. Dopóki posiada mandat, nie ma praw, którym musiałby być posłuszny. Ci zachodni barbarzyńcy wierzą, tak samo jak my, że państwo to łańcuch, który zaczyna się od jednostek, które łączą się tworząc rodziny, które łączą się tworząc wsie, które łączą się tworząc państwo. Każde ogniwo łańcucha musi. być mocne. Każde ogniwo jest cząstką całości, jaką stanowi państwo. W szczęśliwym kraju naszego czcigodnego gościa – skinięcie głową w moją stronę – ludzie nie są tacy, jacy byli na początku, kiedy człowiek żył tylko dla siebie, wystarczyło więc, aby dwóch ludzi się spotkało, a już pojawiały się dwie różne opinie o tym, co dobre, a co złe; rzecz niebezpieczna, gdyż nikt nie zaprzeczy, że wszystkie cierpienia na świecie zaczynają się od różnicy poglądów na to, co jest dobre, a co złe. Barbarzyńscy Persowie są od nas mądrzejsi. Tak, tak! Uważają, że gdyby każdemu człowiekowi wolno było robić i myśleć, co mu się podoba, nie mógłby istnieć ład ani harmonia, ani państwo. I dlatego światły władca, otrzymawszy mandat Nieba, musi w końcu oświadczyć swemu ludowi, że to, co on uznaje za słuszne, jest słuszne dla wszystkich ludzi, a to, co on uznaje za niegodziwe, jest dla wszystkich niegodziwe. Lecz naturalnie znajdą się zawsze tacy, którzy nie zechcą słuchać władcy, król perski powiedział przeto: „Każdy kto usłyszy, że ktoś podniósł głos przeciw temu, co oficjalnie uznane zostało za dobre, ma powiadomić o tym swego zwierzchnika.” Jakaż to mądra zasada! Jak głęboko mądra! Każdy człowiek ma obowiązek donieść swemu władcy lub jego urzędnikom o wszelkich wykroczeniach, a nawet o wzmiance czy sugestii, że może będzie popełnione przestępstwo. A rezultat? Doskonałe szczęście! Albowiem zachodni barbarzyńcy usunęli wszelkie nieporządki i zgrzyty. Każdy tam służy państwu, które opiera się na… jak brzmiało to cudowne wyrażenie, Cyrusie Spitamo? O tak! Na zasadzie zgody ze zwierzchnikiem.

Huan ukłonił się w moją stronę, jakbym to ja był tym rzekomym monarchą Persji, który wymyślił ten niesamowity system rządzenia. Jak się po paru latach dowiedziałem, owo przyjęcie u Huana miało przejść do historii. Już drugie pokolenie szlachty w C’in dyskutowało, jak należy rządzić państwem. Huan uważał, że jedyną metodą sprawowania władzy jest uczynienie z ludzi niewolników w stopniu nigdy przedtem nie praktykowanym ani w Chinach, ani gdzie indziej, łącznie ze Spartą. Każdego zachęcano do szpiegowania innych. Rodziny rozbijano po to, by silnych mężczyzn przerzucać z wojska do uprawy roli, do budowy dróg czy innej pracy. Ponieważ kupcy i rzemieślnicy skłonni są przenosić się dowolnie z miejsca na miejsce, Huan wystąpił z propozycją, by takie postępowanie zostało prawnie zakazane; i w końcu dla zapewnienia państwu bezwzględnego prymatu starał się potajemnie zniszczyć własną klasę – arystokrację.

Oczywiście, inni wielmoże nie byli zachwyceni teoriami Huana, nie mówiąc o praktykach. Podczas przyjęcia zarysowały się różnice zdań, uprzejmie omawiane. Po kilku latach uprzejmości skończyły się i Huana zamordowała konkurencyjna frakcja. Zdążył jednak spełnić swoje zamiary. Wprawdzie kupcom i rzemieślnikom nadal dobrze się powodzi, a arystokracja utrzymała się przy władzy, ale zwykli ludzie muszą mieszkać w koszarach i ich życie zostało całkowicie podporządkowane państwu. Kto sprzeciwia się ustanowionym przez Huana nakazom Niebios, tego ciało przerąbane na pół wystawia się po jednej lub drugiej stronie bramy miejskiej.