Gore Vidal - Stworzenie Świata

– Czy Hystaspes wiedział? – spytałem.

– Och, tak. Wiedział. Był przerażony. Miał nadzieję, że poświęcając się Zoroastrowi odpokutuje zbrodnie Dariusza. To niemożliwe, prawda?

– Nie. Tylko Dariusz mógł je odkupić z pomocą Mądrego Pana. – Czułem się zbyt ogłuszony, żeby rozproszyć jego niepokoje.

– Tak właśnie sądziłem. – Kserkses postawił kubek do góry dnem na stole. Skończył z winem i był trzeźwy. – No tak, mój tron splamiła krew. Atossa uważa, że to normalne. Lecz ona jest w połowie Medyjką, a Medowie nie są w tych sprawach tacy jak my.

– Kiedy dowiedziałeś się tego wszystkiego?

– Jako dziecko. W haremie. Szeptali o tym starzy eunuchowie. Ja słuchałem. W końcu zadałem pytanie Atossie. Z początku kłamała. Ja jednak się uparłem. „Jeśli nie poznam prawdy, skąd będę wiedział, kiedy mam sięgnąć po nimb królewski?” Wtedy mi powiedziała. To straszna kobieta. Zresztą nie muszę ci tego mówić. Ocaliła ci życie. Mnie też ocaliła życie i dzięki niej tu jestem.

– Jak jej się udało ocalić sobie życie?

– Chytrością. Dariusz zabiwszy Mardosa posłał po Atossę. Miał zamiar ją uśmiercić, gdyż ona jedna wiedziała z całą pewnością, że człowiek, którego zamordował, był w istocie jej mężem i bratem, prawdziwym Mardosem.

– A w haremie nie wiedziano?

– Skądże? Póki żył Kambyzes, jego brat, Mardos, pełnił funkcję regenta, a od regenta raczej nie należy oczekiwać, że zadomowi się w haremie brata. A kiedy dowiedziano się, że Kambyzes w końcu umarł, Mardos szybko poślubił Atossę ku jej radości. Był jej ulubionym bratem. W rok później Dariusz po przybyciu do Suzy rozpuścił wieści, że Mardos nie jest Mardosem, lecz magiem, który się za niego podaje. Po czym zabił rzekomego uzurpatora. Teraz już jedna tylko osoba na świecie znała prawdę. Atossa.

Z czasem poznałem trzy wersje późniejszych zdarzeń: wersję Atossy, Lais i Kserksesa. Każda relacja jest nieco inna, ale ogólny sens mają taki:

Gdy Dariusz przyszedł do haremu, do Atossy, zastał ją siedzącą przed naturalnej wielkości posągiem Cyrusa Wielkiego. Na głowie miała diadem królowej. Zachowywała się całkiem swobodnie lub sprawiała takie wrażenie. Gestem pełnym gracji nakazała usunąć się swojej służbie.

Po czym, jak indyjska kobra, Atossa uderzyła pierwsza.

– Zabiłeś mego męża i brata, Wielkiego Króla Kambyzesa. Dariusza to kompletnie zaskoczyło. Spodziewał się, że Atossa rzuci mu się do nóg i będzie błagała o życie.

– Kambyzes umarł z powodu rany. – Dariusz dał się zepchnąć na pozycję obronną, błąd, którego nigdy nie popełniłby na polu bitwy. – Sam ją sobie przypadkowo zadał.

– Byłeś Przyjacielem Króla. Nosiłeś jego kopię. Natarłeś koniec miecza trucizną.

– To, że tak mówisz, nie czyni tego prawdą. – Dariusz już się otrząsnął. – Kambyzes nie żyje. To jest niezbity fakt. Nie twoja sprawa, jak umarł.

– Wszystko, co dotyczy Achemenidów, to moja sprawa i tylko moja. Gdyż ja jestem ostatnia. Mam dowody, że zabiłeś mego męża i brata, Wielkiego Króla Kambyzesa.

– Jakie dowody?

– Nie przerywaj – syknęła Atossa. Kiedy chciała, umiała zachowywać się jak prawdziwa Pytia. – Jestem królową z rodu Achemenidów. Wiem także, tak jak i ty wiesz, że zabiłeś mego męża i brata, Wielkiego Króla Mardosa.

Dariusz, który coraz dalej odsuwał się od tej przerażającej kobiety, teraz przystanął.

– Był twoim mężem, ale nie bratem. To był mag Gaumata.

– Nie był bardziej magiem niż ty. Był Achemenidą, którym ty nie jesteś i nigdy nie będziesz.

– Jestem Wielkim Królem. Jestem Achemenidą. – Dariusz ustawił teraz krzesło z kości słoniowej między sobą i Atossa. Cytuję wersję Atossy. – Zabiłem maga, samozwańca, uzurpatora…

– Ty jesteś uzurpatorem, Dariuszu, synu Hystaspesa. Jedno moje słowo do klanów i cała Persja podniesie bunt.

To przywróciło Dariuszowi równowagę umysłu. Odsunął na bok krzesło i ruszył w stronę królowej.

– Nie wypowiesz tego słowa – rzekł z twarzą przy jej twarzy. – Rozumiesz? Ani słowa nie piśniesz. Bo każdy, kto zechce wierzyć, że mag był naprawdę Mardosem, zostanie stracony.

– Dalej, mały awanturniku. Zabij mnie. Zobaczysz, co się stanie. – Atossa obdarzyła go uśmiechem, wówczas jeszcze na pewno czarującym: białe perełki zamiast czarnych. Mówiąc nawiasem, właśnie w tym momencie, jak potem zwierzała się Lais, poczuła niezwykle silny pociąg do tego uzurpatora o niebieskich oczach i kasztanowatych włosach. Okoliczność, że oboje z Dariuszem są w tym samym wieku, wzmagała raczej niż osłabiała jej niespodziewaną żądzę. Zdobyła się na najzuchwalsze posunięcie w swoim życiu. – Wysłałam już agentów do Babilonu, Sardes, Ekbatany. Gdybym została zabita, mają ujawnić komendantom wojskowym naszych wiernych miast, że Dariusz jest dwukrotnym królobójcą. Pamiętaj, że Kambyzesa podziwiano. Pamiętaj, że Mardosa kochano. Pamiętaj, że byli oni ostatnimi synami Cyrusa Wielkiego. Miasta powstaną. Zaręczam ci. Jesteś zuchwałym młodzieńcem i niczym więcej, na razie.

Owo „na razie” zapoczątkowało zawiły traktat pokojowy, którego zasadnicze warunki sformułowała Atossa. Jeśli Dariusz poślubi ją i uczyni ich pierworodnego syna swoim następcą, Atossa oznajmi światu, że istotnie zabił maga, do którego poślubienia została siłą zmuszona. Chociaż później szli na rozmaite wzajemne ustępstwa, obie strony przestrzegały głównego punktu traktatu.

Demokryt chce wiedzieć, czy Atossa rzeczywiście wysłała agentów do Babilonu i innych miast. Skądże znowu. Najwspanialsza była zawsze, kiedy na poczekaniu musiała coś zaimprowizować dla osiągnięcia jakiegoś ważnego celu. Czy Dariusz jej uwierzył? Nigdy się nie dowiemy. Wiadomo tylko, że z powodu tego zuchwałego kłamstwa Dariusz zawsze już miał się jej bać i zarazem ją podziwiać. Przez następne trzydzieści sześć lat robił, co mógł, żeby odsunąć ją od rządów, i trzeba powiedzieć, że od czasu do czasu mu się to udawało. Atossa ze swej strony zachwycała się młodym królobójcą i widziała w nim doskonałego zarządcę imperium swego ojca. Owocem tego splamionego krwią układu był Kserkses. Niestety, należał do ludzi, którzy zawsze przewidują, że równowaga zostanie przywrócona. Jeśli jeden koniec deski przerzuconej przez pień idzie w dół, drugi musi pójść w górę. Skoro Dariusz nie zapłacił za swoje zbrodnie, będzie za nie cierpiał jego syn.

Wyjawiłem ci tę historię, Demokrycie, nie po to, by zdyskredytować Herodota z Halikarnasu. Wręcz przeciwnie: jego wersja jest ładną bajką dla dzieci, a Dariusz jej promiennym bohaterem. Prawda jest bardziej mroczna i nie przynosi chwały naszemu królewskiemu domowi. Ale trzeba ją znać, żeby zrozumieć charakter mojego ukochanego Kserksesa. Kserkses od pierwszej chwili, odkąd poznał prawdę o zdobyciu tronu przez ojca, z całą jasnością przewidywał swój własny krwawy koniec. Przeczucie to tłumaczy, dlaczego był taki, jaki był, i robił to, co robił.

Na szczęście nim minął miesiąc, Kserkses wydobył się z melancholii. Przez całe dni i noce zatrudniał obie izby kancelarii. Osobiście liczył złoto i srebro w skarbcu. Razem sprawdzaliśmy zawartość domu ksiąg. Czytałem mu najrozmaitsze dawne relacje, zwłaszcza te, które dotyczyły Indii i Chin.

– Chcesz tam wrócić, prawda? – Byliśmy obaj pokryci kurzem ze starych glinianych tabliczek, zwietrzałych papirusów, deszczułek bambusowych.

– Tak, mój panie, chcę tam wrócić.

– Za dwa lata – Kserkses strzepnął kurz z brody. – Przyrzekam, że wyruszymy, jak tylko Egipt powróci grzecznie do owczarni. Nie zapomniałem tego, co mi powiedziałeś. Nie zapomniałem też, że choć jestem stary, wcześniej czy później muszę poszerzyć dziedzictwo po ojcu.