Вячеслав Адамчик - Чужая бацькаўшчына

З шумам, ломячы на суседнiх дрэвах лапы i абсыпаючы намерзлы снег, хвойка мякка пахiснулася на яго.

Жэнiк, адскочыўшыся, бачыў, як з жоўтага сырога пня з’ехаў камель, хвойка здрыганулася i паплыла туды, куды адступаўся, груз у снезе Мацюшка Бортнiк. Сюды, на Жэнiка, нясло белае воблака снежнага пылу.

— Уцякай, дзядзька, уцякай! — чуючы, як ад страху халадзее ўсё ўсярэдзiне, закрычаў Жэнiк Рэпка.

Мацюшка задзiраў голаў i, паказваючы сiняватыя бялкi вачэй, скоранька спяшаўся ўбок, але спатыкнуўся на белы каўпак пня, нiцма паляцеў у снег.

Распасцёршы чорныя ражны сухiх i доўгiх сукоў, на яго з густым шумам плыла цяжкая хвойка. З яе жоўтай маланкай мiльганула вавёрка, загойдалася на нiжняй лапе невысокае рэдкае елкi.

Згубiўшы шапку i свецячы плешынай лысiны, па снезе поўз Мацюшка Бортнiк. I раптам азiрнуўся, закрываючы абедзвюма рукамi голаў, заенчыў. Але гэты енк накрыў цяжкi густы трэск галля.

На Жэнiка з шоргатам панясло сухi калючы снег, завесiла ўсё рэдзенькаю сiваю занавескаю.

Праз яе Жэнiк убачыў, як махала зялёнымi лапамi, нiбы сiлiлася яшчэ падняцца, гонкая ружаватая хвойка. Пад яе камлём, уткнуўшыся галавою ў снег, адкiнуўшы вывернутую далоняю ўверх руку, варушыўся, быдта дыхаў яшчэ, Мацюшка Бортнiк. Распаласаваўшы, як нажом, каля лапаткi бурку, у плечы яму ўпiўся тоўсты сук.

Жэнiк учуў, што нейкi амярцвелы страх аблiвае яго, i закрычаў, ужо не помнячыся:

— Во, дзядзьку Мацюшку!..

— Што там у вас? Што? — грузнучы ў глыбокiм снезе i высока паднiмаючы каленi, першым сюды бег Марцiн Ваўчок.

— Дзядзьку Мацюшку… — Жэнiк хацеў крыкнуць «забiла», але азiрнуўея туды, дзе ляжала гонкая з жоўта-ружаватым камлём хвойка, — пад ёю яшчэ хроп, нiбы захлёбваўся кроўю, стары Бортнiк, турзалася яго сiняватая, што была вiдаць вышай каравае анучы, нага.

Мiльгаючы за чорнымi, зеленаватымi камлялi хвоек, сюды беглi мужчыны. Збiўшы аб раскiдзiсты куст арэшнiку сваю шапку i прытоптваючы яе на галаве, сiгаў кашалеўскi ляснiк.

Мiця падбег сюды, калi мужчыны, падважыўшы дручком, паднiмалi хвойку: з-пад яе быстры i мэнткi Ваўчок выцягваў Мацюшку Бортнiка.

Узяўшыся за слiзкi ад лускi i настылы камель, каб памагчы мужчынам, Мiця ўбачыў, што ў Мацюшкi, закацiўшыся пад лоб, застылi нежывыя з сiняватымi бялкамi вочы, а на цеменi чырванеў цёмны, растоплены ад гарачае крывi снег, i не вытрываў, адышоўся ад мужчын. У грудзях пераварочвалася гарачыня.

Баяўся нават азiрнуцца на астатнюю падводу i потым, калi ўжо ехалi дадому, везучы на дзвюх, увязаных ланцугамi дзеравiнах накрытага выцвiлаю радзюжкаю нябожчыка. Перад вачыма ўсё стаяў гэты скамянелы твар i закочаныя пад лоб вочы з сiняватымi бялкамi, гэтая ружаватая, перамешаная са снегам кроў на цеменi.

На памяць набегла нават тое здарэнне, як улетку варочаўся з сяла дадому i раптам учуў, што пад Раковым плотам упоцемку нешта варушылася. Мiцю падалося, што гэта асiплы Ракоў сабака, што знянацку, не брэшучы, кiдаўся на людзей. Нагою абмацаў на сцежцы камень, выграб яго з пяску i шпурнуў туды пад плот, пацэлiўшы ў нешта жывое i мяккае. Але замест сабачага вiску ўчуў п’яны голас. Жахнуўшыся ад сполаху, што мо расквасiў па дурасцi каму голаў, пазнаў па голасе Мацюшку, кiнуўся назад, за гумнамi ўжо, як злодзей, прыбег дадому. Пасля гэтага саромеўся дзе сустрэцца з Мацюшкам — хоць той сп’яна ды ўпоцемку наўрад цi пазнаў.

Цяпер зрабiлася брыдка за тое леташняе здарэнне. Падумалася невядома чаму, што i сам незнарок мог забiць чалавека.

Хаваючыся ад ветру за каня, наперадзе iшоў Ваўчок. Уцягваў голаў у настаўлены каўнер. З хмурнага неба зноў пагнала косы снег, перамятаючы рудаватую шашу сiнявата-белымi палосамi.

Нечакана прыпынiўся, падняў на Мiцю чырвоны, спечаны ветрам твар, загаварыў, прыжмурваючыся ад калючага снегу, што гнала ў вочы:

— Я во, здэцца, i не адну чалавечую смерць бачыў, а сяраўно сцiшна на душы… Iншы раз думаеш — што ты значыш на гэтым свеце, — нiчога. Раз — i нямашука, як таго Мацюшкi.

У вёсцы фурманкi ўжо захапiў вечар.

Дзерава скiдалi на вулiцы каля Ваўчковай хаты, памаленьку зняўшы на радзюжцы i паклаўшы на снег скарчанелага Мацюшку.

Учуўшы пра бяду, сюды ўжо збягалiся бабы. Нехта ўжо наказаў Мацюшкавым. У лёгкiм каптанiку, з аб’еханай на плечы суконнай хусткай, сюды ўжо, слiзгаючы ў саннай каляiне, спяшалася Мацюшкава Сабiна. Мiця, каб не чуць звар’яцелага, што працiнае сэрца, бабскага крыку, скоранька выкiраваў каня на сваю вулiцу. Спяшаўся, чакаў моцнага, што надарвецца, жалоснага енку. Але яго не было, пачулася адно нейкае здушанае i глухое: