Вячеслав Адамчик - Чужая бацькаўшчына

Застудзiлася яна пазаўчора. Высунулася распараная на вулiцу — якраз вязлi хаваць Сяргея Рэпку — i пайшла разам з усiмi бабамi за вёску пад крыж, дзе заўсёды, везучы на магiлкi нябожчыка, верасаўцы адкрывалi труну. Пастаяла яшчэ, паслухала, як прымаўляла асiплая ад плачу Рэпчыха над адкрытай труною, у якой ляжаў чорны, ужо набрынялы Сяргей, покуль у самое не здубеў на спiне мокры ад поту каптанiк.

Уночы яе пачало кiдаць то ў холад, то ў жар, у грудзях зайгралi пеўнi, пачаў бiць сухi, удушлiвы кашаль.

Учора Алеся прыводзiла Ваўчка. Ён прыйшоў са сваiм скураным сакваяжыкам, пстрыкнуўшы блiшчастым замком, выняў адтуль бляшаную, выгнутую двума капялюшыкамi трубку, прыставiў старой да худое жаўтаватае спiны, паслухаў i, закiдваючы на лысае цемя свой вышмарганы касмык валасоў, сказаў:

— Запаленне з двух бакоў… Банькi трэба ставiць.

Але яны не памаглi — старой сёння пагоршала. Яна цяжка сапла, у грудзях у яе грала, як грае, адлушчыўшыся, на хвойцы тонкая кара.

— Можа, па ксяндза трэба было б з’ездзiць? — старая, бухаючы, пачала душыцца сухiм кашлем.

— Ой, яшчэ што, — раскручваючы каля шыi хустку, Алеся аглядалася на сябе ў тоўстае, з драцяным вочапам люстэрка, што вiсела на сцяне мiж вокнаў. — Ускораецца яшчэ… Заўтра мы парсюка калоць будзем. Вуньдзека швайку ў бацькi пазычыла. Покуль мужчыны ў хаце, то няхай памаглi б.

— Рабi, як знаеш, — старая аблiзала перасохлыя звялыя губы. — А я, можа, во й памру.

— Узялi сабе ў галаву — памру, памру, — Алеся абярнулася, паглядзела адным вокам на старую, са спалохам раптам падумала: «А чаму яна пра зямлю нiчагутка не кажа? На каго ж яна пакiне зямлю?» Гiдкiм холадам па спiне папоўз страх: «Няўжо на яе, на гэтую без’языкую?»

— А можа, спярша солтыса паклiчам? — сказала i задыхнулася, чакаючы, што на гэта адкажа старая.

— А што ж ён, солтыс гэты?

— Тастамант, мусiць, трэба скласцi. З зямлёю трэба нешта рабiць, — сказала i ўчула, як макрэюць ад халоднага поту лоб i рукi. — Еўку я глядзецьму да самай смерцi… Зямля няхай будзе на мяне.

Старая павярнула свой звялы, зморшчаны, як праросшая картопля, твар.

— Ты жыцьмеш, сыдзешся з маладым малацьбiтом… А як жа ж яна без зямлi? Прападзе, згiне яна без зямлi.

Нямая, разявiўшыся, цiкавала на старую, старалася разабраць па губах, пра што яна гаворыць, зiркала спадылба белаватымi вачамi на Алесю i, мусiць, здагадвалася пра ўсё.

Алеся, як спалохаўшыся гэтых вачэй, адступiлася да парога, сказала адтуль.

— Чаго гэта яна згiне? Кармiцьму i адзявацьму.

— Каб чутае ды бачыць…

— Вы як маленькая! У тастаманце будзе пiсацца пра гэта.

Алеся яшчэ пакруцiлася па хаце, не ведаючы, за што зачапiць рукi, за якую брацца работу — спакою не давала ўдушлiвая злосць i гэтая раптоўная боязь: а што праўда будзе з зямлёю? Няўжо яна астанецца ёй, нямой Еўцы. Не!.. Трэба шукаць нейкага ратунку.

Нямая, гнуўшы са злосцю голаў, разматвала на вiтушках перакручаную пражу.

Зiркнуўшы ўкрадкам на Еўку, Алеся выйшла з хаты. На надворку вочы адбiраў белы нярушаны снег. За плотам у высыпаным смеццi граблiся вераб’i. Глуха, мусiць, па новым пасадзе яшчэ не развязаных снапоў у гумне бухалi два цапы. Алесi здалося, што яна чуе гаркаваты, перамешаны з пылам пах ячнае саломы — мужчыны сёння дамалочвалi ячмень. Яна любiла пах жаўтлявае, як воск, ячнае саломы: спамiналася заўсёды тая пара, як яна была маладою, як хадзiла разам з верасаўскiмi бабамi ў асаднiцкi двор на заработкi — жала той пераспелы, у белым асоце ячмень. Як даўно гэта было!.. Нейкi салодкi жаль працяў сэрца, зрабiлася шкода самое сябе.

Абыякавым здалося ўсё — гэтая зямля, якую яна будзе апiсваць, прэсны зiмовы дзень, вострыя грушы ў белым, як абляпаныя смятанай, снезе… Усё мiнецца, згiне, развеецца, як горкi пыл з гумна…

I раптам схамянулася: чаго яна расплакалася, саўсiм стурбаваўшы галаву за гэтым Iмполем.

Адпiхнула перакошаныя веснiкi i вузенькай, як аборка, сцежкаю, што завiлася ў пухкiм глыбокiм снезе, подбегам пайшла ў другi канец вёскi.

У папяловых хмарах пераварочвалася белым колам, плыло халоднае нiзкае сонца. Распагоджваўся дзень — браўся марозiк. Цёмныя шыбы ў вокнах зацягвалiся бельмамi лёду, ад будынкаў падаў i стыў на снезе сiнi цень. Абдыханая цёплай парай, у Алесi каля рота заiнела суконная хустка. Папярочнаю дарогаю, што, спускаючыся да рэчкi, перасякала вёску, Алеся перайшла на другую вулiцу. У галаве вострым цвiком сядзела адна i тая ж мысль: «Няўжо сваю долю зямлi старая апiша на нямую Еўку?»

Ад думак абудзiў ненавязаны Ваўчкоў сабака. Вышчарыўшы рэдкiя iклы зубоў i грузнучы ў снезе, кiнуўся сюды, на вулiцу. Пад жоўтымi плямамi броваў круцiлiся дурныя сабачыя вочы.