Барыс Пятровіч - Плошча. Гісторыя аднаго каханьня

З “Дзёньніка” Аляксандра К.

“Чаму я пачаў пісаць па-беларуску? Відаць, як і большасьць, не магу даць адказу на гэтае пытаньне, хоць цікава – чаму яно ўвогуле ў нас паўстае? Здавалася б, гэта так натуральна: родная мова, мова дзяржавы, тытульнай нацыі…

Ня ведаю, як у іншых, а ў мяне неяк само сабою пайшло. Гены, напэўна. Ці вёска, бабуля з дзедам.

Меншы быў, не задумваўся, проста пісаў – так, як душа (галава) хацела: па-беларуску. Потым паспрабаваў – у класе дзявятым – па-руску, ат­рымалася настолькі па-графаманску, што нават самому сорамна стала. Хочаш ня хочаш, а побач паўстаюць Ясенін з Маякоўскім, Яўтушэнка з Вазьнясенскім…

Адчуў, што па-беларуску нават нейк дыхаецца вальней і словы патрэбныя лягчэй знаходзяцца і гучаць не банальна…

Пазьней, на гуртку, кіраўнік казаў, што ні­хто з беларусаў, якія пісалі не на роднай мове, так нічога і не дабіліся ў іншых літаратурах. Ён меў на ўвазе апошнія часы. Бо ў дзевятнаццатым стагоддзі такія прыклады былі: Міцкевіч – у поль­скай, Дас­таеўскі – у рускай сталі класікамі.

А ў дваццатым стагоддзі – ніхто.

Але, хто ведае, калі б быў выбар, да прыкладу, у Міцкевіча, калі б была тады беларуская літара­ту­ра і не зьнішчалася мова, то ці ня стаў бы ён яшчэ больш значным для сусьветнай літаратуры (не для польскай, а праз беларускую для сусьветнай!) творцам, асобай, калі б пісаў на роднай мове?..”

На паседжаньне гуртка ён больш не пайшоў, але з дзяўчынаю тою вырашыў пазнаёміцца: запала яна яму ў душу, і нават лёгкі ўспамін пра яе адразу ж тра­пяткім матыльком біўся ў сэрцы, і не супакойваў­ся, узбуджаўся, нервы рэзаў сваімі крылцамі, як лёзамі, і прымушаў марыць, як убачыцца ён з ёю, як падыдзе, што скажа...

Усё было прадумана і ў чарговую сераду ён сеў на лаўку ў інстытуцкім скверыку і стаў чакаць, калі выйдуць гурткоўцы. Быў ціхі вечар, ён сядзеў пад вярбою, што нізка, ледзь не да самае ягонае галавы, апусьціла сваё доўгія драцяныя галінкі, але амаль не варушыла імі. Гэты спакой перадаўся яму, ён згадаў гурткоўцаў і пасьміхнуўся: ён зразумеў раптам, чаму больш не пайшоў на іх паседжаньні: бо адчу там сябе значна старэйшым за ўсіх тых наіўных дзетак на чале з Дзедам… Ён убачыў, што ня можа размаўляць з імі аднолькавай мовай, бо ня ведае іхніх “модных” цяпер слоўцаў, бо ня мае, як некаторыя, блогу ў ін­тэр­неце… Словам, дзед ён, а ня іхні кіраўнік… Ён падумаў, што за апошнія гады, калі замкнуўся ў сабе, калі задзіночыўся, страціў нешта важнае, дагэтуль неўсьведамлёнае… А значыць, яму яшчэ і пагэтаму трэба цяпер абавязкова пазнаёміцца з тою дзяўчынаю… Каб паціху вяртацца ў жыцьцё.

Гурткоўцы выйшлі – шумныя, натхнёныя, на­д­звы­чай вясёлыя для такой позьняй гадзіны, і рэдкія мі­накі на іх абарочваліся незадаволена, як на п’яных. Прайшлі сваім статкам паўз яго, не зьвярнулі ніякой увагі на адзінокага чакальніка пад ценем дрэва, а можа, і не заўважылі ўвогуле, бо выйшлі са сьвятла ў паўцемру.

Дзяўчыны сярод іх не было. “Няўжо таксама кі­ну­­ла гурток?” – спалохаўся ён не на жарт, бо дзе ж цяпер яе шукаць?

Гучней за ўсіх гаманіў і рагатаў Дзед – як ён яго ўзьненавідзеў: самазадаволены баран, графаман, лыбіцца, сабраў кампанію бяскрыўдных пачынаючых і зьдзекуецца з іх, а, можа, яшчэ і знаходкі іхнія крадзе – падпітваецца, падлюга, а потым выдае за свае, друкуе... Колькі людзей з-за яго, пэўна, уво­гуле пісаць кінула, колькім ахвоту адбіў за асадку брацца...

Ён гатовы быў выйсьці са свайго ценю і даць у гэ­тую рагатлівую пашчу кулаком, так, каб зубы па­вы­ляталі... Але стрымаў сябе.

У наступную сераду ён прыйшоў пазьней і зноў сеў пад тым жа дрэвам. Гэтым разам дзяўчына вый­­шла разам з усімі, але трымалася нібыта асобна, ад­чуджана, што яму спадабалася.

На выхадзе з інстытуцкага скверыку чародка гурт­­коўцаў распалася: хто пайшоў да метро, хто да прыпынку аўтобусу, хто – тралейбусу, а хто пеш­кам.

Ён заўважыў, што кожны хлопец (а іх было ці не ўтрая менш, чым дзяўчат) пайшоў не адзін, а з “па­рай”. Дзед пасунуўся да метро з трыма шчабятлівымі дзяў­чаткамі, а тая, за кім цікаваў ён, адна пайшла ў бок вакзалу.

“Няўжо жыве за горадам, няўжо на электрыч­ку?” – страсянуўся ён (такое ў ягоныя планы не ўваходзі­ла), і назіркам, не губляючы постаць, пакрочыў усь­лед. Ля вакзалу ад душы адлягло: дзяўчына спы­нілася на тралейбусным прыпынку. Вырашыў па­дацца туды і ён, бокам-бокам, стаць побач, быццам і не заўважаючы яе, каб потым “выпадкова” сустрэцца вачыма і – “абрадавацца”: якая неспадзяванка!