Барыс Пятровіч - Плошча. Гісторыя аднаго каханьня

У каго я прачытаў прыблізна гэтыя радкі – ня памятаю. Спачатку пагадзіўся. Потым падумаў: не, штосьці ў гэтым параўнаньні ня так.

Жыцьцё – рака... Можа быць. Чалавек – лодка... Прыгожа, але... Можа, усё-ткі рыбіна ў гэтай ва­дзе?

...Можа, усё ж не бязвольная рэч, а істота, якая ня толькі плыве па плыні, а нешта ў ста­не зьмя­ніць?

Ну, калі ня рыбіна, дык хоць бы лодка з ло­дач­нікам, які ёсьць душа і воля, які можа плыць па плыні хутчэй, а можа, скіраваць лодку і супраць плыні...

Не, таксама няўдала... Хай лепей так: “Жыць­цё – рака, а чалавек у ёй – чалавек. Можа, плыць па плыні, можа, супраць, можа пераплыць раку, а можа – стаяць на беразе і назіраць за плыньню”.

Часу? Жыцьця...

Стаяць і назіраць, і ніякім чынам ня ўмешвацца. Ні ў што. Ці ж ня гэта роля творцы...”.

Ён глядзеў у туман і радаваўся яму. Там, унізе, ён ведаў пэўна, дзясяткі людзей праходзяць у гэ­тую хвілю паўз дом, але яго ніхто ня бачыць. Калі б бы­ло сонечна – яму б не далі мажлівасьці вось так спа­кой­­на пасядзець і падумаць. Абавязкова нехта згледзеў бы яго і сабраўся натоўп, людзі паказвалі б на яго ру­камі, пальцамі, пазіралі, прыкрыўшыся ад сонца даланёй, і ён даўно ўжо скочыў бы ўніз, каб не расчароўваць іх… А так у яго ёсьць час проста пасядзець і палюбавац­ца туманам, які зьліваецца з воблакамі, які такі густы, што зямлі не відаць, та­кі роўны, што схаваў пад сабою ўсе колеры, такі белы, што на ім можна піс а ць, як на паперы, як на сьнезе з вышыні натуральным жоўтым колерам... Ён не зьбіраўся гэтага рабіць, бо ведаў, што кроплі праваляцца бяз сьледу, проста зьнікнуць унізе, як зьнікне і ён, калі скочыць. “Калі скочыць? Калі? Ця­пер? Калі, дык цяпер...” – ён нават у думках, па­вольна-разважных адцягваў тую апошнюю хвілю на потым, і паступова ў ім пасялялася памкненьне: а можа і не сьпяшацца, можа, пажыць яшчэ, можа вярнуцца тым шляхам, якім прыйшоў сюды – дзьве­­ры, лесьвіца, ліфт, прыпынак тралейбусу... Ня ўсё, далёка ня ўсё яшчэ зроблена з таго, пра што некалі марылася, і да ажыцьцяўленьня чаго нішто не пера­шкода... Нават... Так, нават тое, зьнешняе... Але ён жыў, і мары ягоныя, між іншым, з кожным днём жыцьця драбнелі: на пачатку, у дзяцінстве, калі пе­рад ім быў адкрытым увесь сьвет і не было нічога недасягальнага, ён марыў стаць прэзідэнтам краіны – тады якраз пайшла мода на прэзідэнтаў, бо Савецкі Саюз распадаўся і кожная дзяржаўка займела свай­го лідэра. Потым, падрастаючы, захацелася яму быць (стаць) дырэктарам буйнога бан­ку, потым рэдак­та­­­­рам найпапулярнай газеты, не, лепей – проста пісь­меньнікам, далей – вядомым музыкам, затым – лепшым футбалістам мясцовае каманды... Мары драбнелі і кожная з іх у свой час адпрэчвалася, бо рабілася зразумела, што яна недасягальная, бо, каб стаць некім, мала было жадаць таго ў марах, патрэбна было яшчэ і рабіць нешта, прынамсі, працаваць, пра­цаваць, працаваць (і над сабой таксама!) бясконца. У разуменьне “праца”, “працаваць”, уваходзіць і “ву­чоба”, “вучыцца”, што ёсьць працай ня меншай за ўласна працу, аднак яго загубіла лянота, звычайная лянота, якая ёсьць спакусаю нічога не рабіць: не ву­чыць урокі, а паглядзець тэлевізар, не чытаць кні­­гу, а пагуляць у футбол; а потым яшчэ дадаўся кам­путар, які скарыстоўваўся ня дзеля працы, а як дадатковая цацка з безьмежнай колькасьцю гульняў. Час зьядаўся, ужо было пара чагосьці дабіцца ў жыць­ці, ягоныя аднакласьнікі і сябры падымаліся па службовых лесьвіцах, што да пэўнага часу вядуць толькі ўверх, а ён усё ніяк ня мог атрымаць вышэй­шую адукацыю, хоць памяняў чатыры універсітэты. Спачатку паступіў на юрфак – найпрамы шлях у прэзідэнты, у леніны – але правучыўся ўсяго семестр: персьпектыва стаць адвакатам яго расчаравала, за­­­­­­браў да­кументы і падаўся ў медуніверсітэт: усе вялікія пісьменьнікі, якія яму падабаліся, былі ўра­чамі: Чэ­хаў, Булгакаў etc. Вытрымаў год, і зубрэньне сьпецтэрмінаў ды назваў костак на латыні яго дабіла: калі хочаш быць пісьменьнікам альбо журналістам – паступай на філфак ці журфак, а навошта мучыць галаву ў медуніверсітэце, суцешыў сябе ён... Паступіў на філфак, адвучыўся год, усё добра, адносна лёгка і прыемна, але захварэў – акадэмка, – вярнуўся, пачаў піць са старымі сябрамі – такі ён філфак для хлопцаў, засьпелі п’яным раз-другі, выключылі. Ад­навіўся, зноў запіў, пайшоў у акадэмку... Тым часам пачала яму падабацца музыка, навучыўся граць на гітары, на флейце, на іншых дудках кшталту жалейкі, пачаў сам рабіць сабе дуду і ліру. Зрабіў амаль, але так і ня скончыў. Паступіў ва універсітэт культуры, пайграў у ансамблі, што езьдзіў па вясельлях, але і гэтае лабухства яму хутка абрыдла... Уладкаваўся на працу вахцёрам у нейкі інстытут – архітэктурны ці праектны, няважна – і падчас дзяжурства пі­саў вершы і прозу. Да пары, да часу нікому не паказваў, пакуль не даведаўся, што пры інстытуце ёсьць гурток аматараў літаратуры “Агмень”, у які зьбіраюцца штотыдзень па серадах пачаткоўцы і чытаюць – кожны – свае творы, і абмяркоўваюць іх, бывае, з удзелам “мэтраў”. У бліжэйшую сераду ён і пайшоў на паседжаньне гуртка са сваім нататнікам, куды загадзя перапісаў тое, што лічыў лепшым, што сам любіў перачытваць, часам, нават думаючы: няўжо гэта я напісаў?.. і лічачы, што больш гэтак ён ніколі ня зможа напісаць... Кіраваў гуртком яшчэ не стары, але ўжо зусім сівы чалавек гадоў сарака пя­ці з выгляду, невысокі, таўставаты, але дужа ру­хавы, які любіў, каб яго называлі “дзедам”. Ягоныя чорнавалосыя заграбастыя рукі з шырокімі далонямі і тоўстымі пальцамі яму адразу не спадабаліся: ча­лавек з такімі рукамі (не зважаючы ўжо на фігуру, на ўвесь зьнешні выгляд) – ня можа быць паэтам – падумаў ён. Мясьніком – так, а паэтам – не. Між тым, прозьвішча Дзеда было яму вядомым, ён часта сустракаў яго на старонках часопісаў і вершы ягоныя з аднастайна-паўтаральнымі дзеяслоўнымі рыфмамі да гэтага знаёмства здаваліся яму цікавымі, прынамсі, ён іх не мінаў. Можа быць, гэтак, як яго, сустракалі тут кожнага, каб адразу паказаць мейсца і крыху падсекчы распушчаныя крылы, але выйшаў ён пасьля паседжаньня гуртка і чытаньня сваіх вершаў чырвоны, нібыта ашпараны. Ён мог бы аспрэчыць кожную, як ён лічыў “прыдзірку”, “прычэпку”, дака­заць, што тыя “няправільнасьці”, якія яны заўважылі, ён зрабіў наўмысна, бо “правільна” пісаць яму ня хочацца – не цікава, але ён змоўчаў, не абараняўся, а паколькі вершы ягоныя былі пакінутыя на “дэ­серт” – чытаў ён апошнім, дык і паказаць сябе на абмеркаваньні іншых ён ня змог: у чаканьні сядзеў моўчкі. Карацей, на наступнае паседжаньне ён не пайшоў і стараўся гурткоўцам на вочы не паказвацца, хоць вершы пісаць ня кінуў. Упершыню ў жыцьці за­хацелася яму некаму нешта даказаць (ці ня той, таксама сарамлівай, дзяўчыне, што чытала вершы на паседжаньні першай, тонкім галаском, які так прыгожа зрываўся ледзь не на піск... так, вось яе якраз ён і хацеў бы пабачыць, але толькі пасьля сваёй публікацыі ў паважаным выданьні...). Увечары ён папрасіў у суседа-журналіста непатрэбную таму, бо замененую на кампутар, друкарку, і адным пальцам выстукаў сем сваіх вершаў на паперу. “Сем – магічная лічба, але восем – лепш”, – падумаў, і дадрукаваў яшчэ адзін. Назаўтра занёс іх у рэдакцыю часопісу, яму паабяцалі адказаць ці даць знак, калі прымуць да друку, і... пра іхні лёс ён і па сёньня нічога ня ведае.