Барыс Пятровіч - Плошча. Гісторыя аднаго каханьня

19.30 – народу трохі пабольшала, але… Зрэшты, Марыйка заўважыла, праходжваючыся, што па-за плошчай, у скверыку ля Купалаўскага тэатру, зьлева і справа на ходніках у бок ГУМу і ў бок цырку, людзей нямала – і відавочна, то не выпадковыя мінакі. Але на плошчу пакуль не выходзяць, прагульваюцца па­воддаль. Баяцца… Хоць, зноў жа, што самае дзіўнае: міліцыянтаў і сьпецназаўцаў у форме паблізу як не было відаць, так і няма…

З “Дзёньніка” Марыі Б.

“Апошняе, што ў мяне застаецца, надзея… Гэ­та не высокія словы. І не пачатак чарговага вершыка. Я, напэўна, іх, вершаў, зусім больш пісаць ня буду. Пасьля прычашчэньня “акрэсьцінкай” нават прозу пісаць не захочацца, ня тое, што вершы. Не, тут зусім ня страшна, і ня так ужо і брыдка, як падаецца з жыцьця. Гнюсна – так, але ня страшна. Толькі, прызнаюся, ахвоту пісаць для друку мне тут адбілі надоўга. Раней думала: скончу свой журфак і ў дзяржгазету не пайду, лепш – у незалежныя журналісты. Цяпер і таго ня хочацца. Ня ведаю, мусіць, гэта часова, гэта на дадзены момант такі настрой. Жыць то трэба будзе неяк і па вяртаньні ў… жыцьцё… Не хачу пакуль пра тое думаць. Аднога хіба ўлады дабіліся гэтым маім затрыманьнем і адсідкай (і ня толькі маім) – у мяне (і ня толькі ў мяне – гэта агульная думка) зьнік страх перад сьпецпрыёмнікам-разь­меркавальнікам, перад турмой увогуле. Тыя, хто прайшоў хрышчэньне Акрэсьціна, у большасьці сваёй цяпер стануць “прафесійнымі” змагарамі за свабо­ду і незалежнасьць – гэта адзінае, чаго дабілі­ся ўлады масавымі арыштамі. Такая тут думка пануе. Нам цяпер нішто ня страшна. Прайшоўшы праз “акрэсьцінку” больш яе не баішся. Так думаю я цяпер. Так думаюць мае сябры. Загартоўка – файная рэч… А як будзе далей – жыцьцё пакажа. Надзея не памірае… Ні першай, ні апошняй. Ніколі. Надзея непамірае ніколі...”

Даўніх знаёмых у купках, што былі раскіданыя па плошчы, яна заўважала, некаторыя нават пазнавалі яе і ківалі галавой на знак прывітаньня, але то былі не настолькі вядомыя ёй людзі, каб падысьці да іх і стаць побач. Так, некалі даўно разам суседнічалі на нейкіх акцыях… А яна ўжо амаль два гады, як адмовілася ад удзелу ў іх, каб лішне не сьвяціцца і давучыцца. Ды і ня бачыла яна плёну ад тых пікетаў з партрэтамі зьніклых ды налепак “Дыктатуры капец!”, “Далоў Луку!”, “Game over!”. Ну, і для каго “… over!”? У каторы раз… Марыйка зноў падыйшла да знаку, дзе пачынаюцца ўсе дарогі Беларусі і адкуль да Масквы 700 кіламетраў, да Варшавы 600, а да Вільні ўсяго 185, як раптам убачыла адзінокую, дужа знаёмую, постаць. Так, гэта безумоўна быў ён… Алесь… Ёй захацелася адразу ж сыйсьці адсюль, каб не сустрэцца з ім нават позіркам. Але штосьці спыніла яе. Ён яе ня бачыў, і яна вырашыла паназіраць за ім. Хлопец быў настолькі адзінокі пасярод плошчы, хай і няшчыльна, аднак ужо запоўненай людзьмі, што ёй стала шкада яго. Яна згадала іхнія сустрэчы, і падумала: а ён быў шчырым са мною часьцей, чым іншыя. Часам, праўда, яму хацелася быць лепшым, чым ёсьць, аднак тое бы­ло бяскрыўдным, нават сьмешным. А ўвогуле, ён быў проста трусам, якіх тут, у гэтай краіне, большасьць, бо трусасьць гэтая, пэўна, закладзеная ў беларусаў на генетычным узроўні, і змагацца з ёй ня ў кожнага стае сілаў. Ды, можа, і ня боязь, не баязьлівасьць гэта, а просты інстынкт самазахаваньня…

Ня просты, зрэшты, а гіпертрафаваны за гады паў­станьняў і вынішчэньняў. Напрацягу менш, чым ста гадоў – з 1795 году па 1864, на Беларусі адбылося тры буйныя, на жаль, няўдалыя, паўстаньні супраць ра­сейскага панаваньня, і паўставалі на барацьбу лепшыя з лепшых, і іх вынішчалі, забівалі, высылалі ў Сібір, яны эмігравалі ў Еўропу… А тут заставаліся тыя, у каго ў душы і сэрцы пасяляўся страх. А потым быў 1917 год, а затым сталінскія рэпрэсіі, якія на Беларусі пачаліся ня ў 1937-м, а ў 1929-м… І зноў гінулі, не – планамерна вынішчаліся – лепшыя… А ў тых, хто заставаўся, па­сяляўся жах і насаджалася жаданьне не вытыркацца, жыць па прынцыпах – абы ціха; мая хата з краю; галоўнае, каб не было вайны… З новай сілай праявілася гэта пасьля прыходу да ўлады першага прэзідэнта. Страх прырастаў паступова, разам з тым, як набіраў сілу рэжым. Жорсткія расправы над тымі, хто думае іначай, і татальны кантроль – ня толькі над сродкамі масавай інфармацыі, але і над перамяшчэньнем людзей, над іх магчымасьцю працаваць і, як многім здавалася, над тэлефоннымі размовамі… прымусіў многіх па-сьлімакоўску зашыцца ў свае цесныя кватэркі і не высоўвацца, не казаць нічога лішняга нават сябрам, асьцерагацца ўсяго, ня тое, каб нешта ня страціць – губляць многім не было чаго, а проста з перасьцярогі: беражонага Бог беражэ…