Барыс Пятровіч - Плошча. Гісторыя аднаго каханьня

Як ні стараўся Трачыла падыйсьці да камеры ці­хенька – дзяўчаты ўсё роўна яго чулі, і толькі ён пры­ладжваўся да “вочка” ў дзьвярах, хто-небудзь па­­даваў голас: “Зноў прыпёрся!..”

Сьвятло ў камеры на ноч не выключалася. Цьмя­на-жоўтая “дзяжурная” лямпачка над дзьвярыма – чытаць пад якой было немажліва: балелі і сьлязілі­ся вочы – тым ня менш, невялікае памяшканьне з не­зразумела-бруднага колеру сьценамі асьвятляла даволі ясна. Трачыла заглядваў у "вочка" і глядзеў на дзяўчат, якія спалі зусім ня думаючы, што за імі нехта будзе назіраць: у разьняволеных, на колькі мож­на гэта на цесных нарах, паставах… Трачыла сьціш­ваўся за дзьвярыма і пачынаў тое, дзеля чаго і прыйшоў. У нейкі момант ён забываў, дзе знаходзіцца, і та­му ягонае дыханьне ды юрлівы шоргат аднойчы пачулі дзяўчаты, якія ня спалі. Пасьля гэтага яны не давалі яму мажлівасьці нават прыпыніцца незаўважаным каля іхняй камеры. Як толькі ён пады­ходзіў, адразу сярод дзяўчат пачыналася гульня ў досьціп.

– Зноў прыпёрся, Трачыла? А сюды, да нас, сла­бо?

– Пэўна, няма чым хваліцца…

– А жонка ў цябе ёсьць?

– Лічыка пакажы, пакажы сваё лічыка, Трачыла, мо я цябе пакахаю?..

– Лычыка ён пакажа, лычыка… – гэта Тацянка аз­ва­лася, як заўсёды трапна. Звонкі дзявочы сьмех пакаціўся па камеры. Сьмех, які, кажуць, разбурае на­ват кайданы...

Так, і сёньня таксама яшчэ ніхто ня спаў. Як тут за­сьнеш: заўтра на волю…

Ніколі ня бачаны Трачыла, хіба толькі край галавы ды правае вока, а яно адно, мо ад няпрыязьні да гэтага чалавека, здавалася страшна непрыгожым, сьвіным, з даўгімі чорнымі вейкамі, не адгукаўся, моўчкі рабіў сваю справу. У першую ноч, калі яго пачулі, ён было зьбег, але, відаць, не ад сораму, а ад нечаканасьці; жаданьне аднак аказалася мацней, і ён вярнуўся да вакенца і больш ужо не ўцякаў, пакуль не сканчваў сваю справу – толькі агідна соп ды хакаў.

Марыйцы, як і ўсім, было брыдка і гідка гэта, але яшчэ непрыемней было ёй распачынаць выкрыкі на адрас Трачылы. Для іншых дзяўчат, асабліва для старэйшых, была то яшчэ і нейкая разнастайнасьць у турэмным жыцьці, а яна адварочвалася да сьцяны і пачынала думаць пра што-небудзь сваё ці ў думках пісаць дзёньнік, які яна пачала “весьці” тут. Да таго неяк не заўважалася, а цяпер ляжаць ёй на голых дош­ках было мулка, няёмка, хацелася па­вярнуцца на другі бок, але яна не жадала сустрэцца позіркам з тым пахаблівым вокам Трачылы, і цярпела нязручнасьць. Сон, яшчэ і праз гэта, не ішоў і яна думала, думала, думала… Гэтая ноч, потым дзень, вечар і ёй – на волю. Дзякуй Богу, усё некалі сканчваецца, скончыцца і гэта… А вось успаміны – застануцца. І ня толькі пра дні ўвязьненьня, але і пра тыя, незабыўныя, мож­­на сказаць – шчасьлівыя, дні і ночы на пляцы Ка­ліноўскага…

Той вечар дзевятнаццатага сакавіка яна чакала. Чакала без асаблівай надзеі на нешта, але чакала. Чаму без надзеі? Ды таму, што яшчэ да пачатку было зразумела, чым скончацца чарговыя “выбары”: уладу сваю, а яна стала сапраўды “сваёй” для пэўнага кола, ніхто не аддасьць, бо страта ўлады азначала б ня проста губляньне імі свайго панаваньня, а фактычна – сьмерць. Для многіх ня толькі палітычную, але і… Зрэшты, што цяпер пра гэта казаць: яны засталіся, зрабілі усё, каб застаўся іхні кумір, а значыць нічога ня зьменіцца ня толькі для яго, але і для ўсіх, хто вакол, хто прыжыўся і нажыўся пры ім… Бо адзінае чаго яны баяліся і не хацелі – гэта пераменаў.

Так, надзеі не было. Быў адчай, была горыч, што зноў падманулі. І было жаданьне пайсьці на плошчу. Хай і з рызыкай, што ніхто больш ня прыйдзе. Бо дужа ж запалохвалі людзей па тэлевізіі перад тым. Страху на народ нагналі! Асабліва на тых, хто і не зьбіраўся ісьці на мітынг, ды мо і не хадзіў ніколі на нейкія іншыя “несанкцыянаваныя акцыі”. Марыйка заўважыла гэта і па сваіх аднакурсьніках, якія яшчэ за тыдзень да таго храбрыліся-харахорыліся, а потым неяк разам замоўклі, і ёй нават няёмка было пытацца ў іх: ці пойдуць?

Яна йшла на плошчу адна, ішла ня загадзя, а якраз пад прызначаны ў абвестках час: недзе без пяці сем гадзінаў вечару была ля крамы “пад гадзіньнікам” насупраць КДБ. І насьцярожана заўважала, што не адна яна набліжаецца да Кастрычніцкай плошчы. Ішла і думала: ці пусьцяць сёньня людзей на плош­чу, ці мо яна акружаная некалькімі шэрагамі амапаўцаў, як бывала звычайна, і людзей пачнуць хапаць ужо на падыходзе і закідваць у аўтобусы... Навучаная ранейшым досьведам, міжволі ўзіралася далёка напе­рад, каб улавіць там нейкія рухі і пера­стра­хавацца. Аднак нічога падазронага не было. Побач і насустрач ёй ішлі, здавалася, звычайныя мінакі. Вось і плошча: праход свабодны, міліцыянтаў не відаць, пэўна, зага­дзя пралічылі “пераможцы”, што людзі сюды ня по­йдуць, пабаяцца запалохваньняў. Колькі апошніх дзён па тэлевізіі круцілі выступ старшыні КДБ, які казаў, што ўсіх, хто выйдзе 19 сакавіка на менскую Кастрычніцкую плошчу, залічаць у экстрэмісты-тэ­рарысты і іх чакае альбо пажыцьцёвае зьняволеньне ў турме, альбо… расстрэл. Так, расстрэл. І паварочваўся ж язык казаць та­кое да свайго народу… Але гучала гэта страшна і пераканаўча. А перад тым прайшлі арышты – прэ­вентыўныя – сярод актывістаў апазіцыі, тых, хто мог, нягледзячы ні на што, выйсьці на плошчу: больш за сто чалавек ужо сядзелі ў турмах. І зусім сьмешны выпадак – тут яны перастараліся, паказалі, што і ў іх нервы здаюць: нейкі хлопец, які нібыта прайшоў навучаньне ў Грузіі, каб сарваць выбары і скампраментаваць немінучую “элегантную” перамогу, расказваў з тэлеэкрану, што ў Тбілісі яго навучылі, як атруціць ваду ў менскім гарадскім вадаправодзе: злавіць пацука, забіць яго, гнаіць два тыдні ў вядры з вадой, а потым падкінуць у вадаправод і тым “дэ­­зар­ганізаваць выбары прэзідэнта”…