Кастусь Цвірка - Лісце забытых алеяў

Што ж мне аставалася цяпер рабіць? Ехаць аднаму ў незнаёмыя мясціны — зусім не тое. Мо адкласці паездку? Але ж я ўжо запісаўся, у маіх руках — камандзіроўка. Памеркаваўшы і так і гэтак, выра шыў канчаткова: трэба ехаць — як будзе, так і будзе.

І вось гладзюткай аўтастрадай, што прастуе недзе аж на Маскву, бяжыць-куляецца наш аўтобусік. Сядзяць тут больш за ўсё «вожыкаўцы», цяперашнія і былыя: сам галоўны рэдактар Валянцін Блакіт, далей Іван Стадольнік, Пятро Сушко («Пётр І»). А яшчэ — наш саюзаўскі начальнік Анатоль Жалязоўскі, родам з-пад Оршы, а таксама не менш паўнамоцны адзін з падначальнікаў Бюро прапаганды Саюза пісьменнікаў Пятро Ліпай — «Мяне не Чапай» (альбо «Пётр ІІ»), вядомы ўсёй пісьменніцкай сям'і «лімаўскі» фатограф Уладзімір Крук і я, «прымкнёны Шэпілаў». А вязе гэтую каманду наш нязменны саюзаўскі шафёр Пятро — «Пётр ІІІ».

Вядома, добра вось так, скінуўшы з плячэй цяжкую ношку бясконцых клопатаў, калывацца сабе на мяккім сядзенні, пазіраць у акно, за якім праплывае наша палявая-лясная зямля з яе простымі, але заўсёды мілымі сэрцу краявідамі. Ну, вядома, і пагаманіць у такой разнаякай кампаніі, уволю пасмяяцца, пажартаваць, а то і зацягнуць пад настрой якую песню, што сама папрасілася на язык. Дарога ёсць дарога!

Калі пад'язджалі к Аршанскаму раёну і, звярнуўшы з магістралі, скіравалі проста на Барань — радзіму Уладзіміра Корбана, я дастаў з кішэні блакнот — занатоўваць назвы «населеных пунктаў» на дарожных указальніках: а можа, яны неяк памогуць мне адшукаць Занаў Каханыя? Перад вачамі замільгалі: Коханава — Звенячы — Ляўкова — Шапчына — Лісуны — Тумінічы — Зубрэвічы (гэта ж — радзіма нашага сябра Янкі Сіпакова) — Клюшнікава і, нарэшце, Барань, дзе мы і спыніліся і адразу пачалі знаёміцца з новай для большасці з нас мясцінай.

Для мяне гэта было цэлае адкрыццё: я трапіў у горад, пра існаванне якога дасюль нават не падазраваў. Горад гэты — Барань. Не мястэчка, не гарадскі пасёлак, а сапраўдны, прытым немалы сучасны горад! Вось яшчэ адзін доказ нашага, у першую чаргу майго «ведання» Беларусі!

Сустрэў нас перад будынкам гарвыканкома сам мэр горада. А быў ім шчуплы, падцягнуты, фізкультурнай камплекцыі малады чалавек, былы настаўнік беларускай мовы і літаратуры адной з бараньскіх школ. Звалі яго Юры Аляксандравіч Нагорны. Родам — з Наваградчыны, з-пад Свіцязі. Усе мы з прыемнасцю адзначылі яго чыстую беларускую мову. І гаварыў ён па-беларуску не толькі з намі, літаратарамі. Беларуская мова жыве ў яго сям'і, па-беларуску ён гаворыць з людзьмі, выступае на сходах, па-беларуску вядзе і сесію гарсавета. Інакш кажучы, робіць так, як і павінна быць па ўсёй Беларусі, раз мы хочам называцца цывілізаванай нацыяй.

Барань — горад вельмі кампактны, з вялікім старым паркам у самым цэнтры, з сучаснымі дамамі, вядома ж, «каробачнага» (тут нікуды не дзенешся) тыпу, з прамымі шырокімі вуліцамі.

Пасялілі нас згодна з распараджэннем мэра не абы-дзе — у санаторыі! Высокі шматаконны гмах на беразе ракі Адроў. З вокан санаторыя адкрываецца шырокі краявід — светлы пасак ракі ў вербалозах ды вольхах перад самым фасадам, зялёная, вельмі вабная лугавіна ў рачной пойме, маляўнічыя залесеныя ўзгоркі за ракой, маўклівы цемнаваты хвойнік удалечыні. А стаіць санаторый на ўскраіне горада, да цэнтра якога ісці хвілін дзесяць, не болей!

Санаторый гэты пабудаваў для сваіх работнікаў завод «Чырвоны Кастрычнік», той, на якім працаваў Уладзімір Корбан і які называўся цвікавым. Толькі ён, вялікі, усесаюзнага значэння завод, які, дарэчы, і ўзгадаваў з колішняга пасёлка сапраўдны горад, мог дазволіць сабе такую раскошу. Праўда, санаторый амаль пусты: у кожнага ж завадчаніна недзе побач свой дом, свая кватэра. А персанал, вядома ж, працуе, зарплата ідзе. Можа, гэта адзін з безлічы нашых БАМаў, толькі ў мініяцюры?

На самім заводзе мы таксама змаглі пабываць. Паглядзелі збольшага цэхі, зазірнулі ў музей, які мае такую афіцыйную назву — «Народный музей революционной, боевой и трудовой славы оршанского завода «Красный Октябрь». Мноства фотаздымкаў, схем, вымпелаў, узнагарод. З цікавасцю паслухалі мы расказ работніка музея пра гісторыю завода, што пачынаецца задоўга да рэвалюцыі. Аказваецца, на гэтым «цвікавым» заводзе яшчэ з вайны 1914 года вырабляўся калючы дрот. Цікава, у колькі зменаў працавалі цэхі па выпуску гэтай прадукцыі ў часы, калі ёю абгароджваліся незлічоныя астравы архіпелага Гулага? А яшчэ выпускалі тут кайданы. Нам паказалі стэнд, дзе расказвалася пра аднаго з рабочых цэха па вырабу кайданоў Івана Фаміча Кляўзы, які за рэвалюцыйную дзейнасць быў закуты пры царызме ў кайданы... уласнай вытворчасці. Дастаўшы з-пад шкла, нам паказалі яго аб'ёмісты дзённік, у якім ён скрупулёзна, з цікавымі дэталямі расказвае пра свой удзел у вядомых нам падзеях — гэты жывы дакумент часу. Шкада толькі, што ў музеі мы не ўбачылі саміх кайданоў — гэтую «важную» прадукцыю завода. Зрэшты, ніякага ўпамінку не было і пра тых, хто цягаў іх не толькі «ў змрочныя часы царызму», але і ў «светлую эру чалавецтва, адкрытую вялікім Кастрычнікам».