Алесь Паплаўскі - Пастка для рэха

— Лес няроўны, людзі таксама, — неаднойчы суцяшала мяне нябожчыца бабуля, шчыльна прыціскаючы да сябе. Яна была адзіным маім заступнікам і адвакатам. На жаль, век яе быў нядоўгі. Пасля яе смерці я застаўся сам-насам з гэтым няпэўным і несправядлівым светам. Ва ўсякім разе, так мне тады здавалася. Адналеткаў маіх у двары можна было пералічыць па пальцах. Таму гуляць мне даводзілася пераважна аднаму. А гэта ў маім разуменні было раўнаважным пакаранню адзінотай. Вас ніколі не каралі адзінотай? Жахлівая рэч! Зведаў на сабе неаднойчы. За любую правіннасць мяне зачынялі аднаго ў пакоі на невызначаны тэрмін і ставілі на калені на гарох. Больш чым паўгадзіны я пратрымацца не мог. Потым пачынаў енчыць і калаціць кулакамі ў дзверы. Адмыкала іх звычайна мама. Я з крыкам кідаўся да яе ў абдымкі, зашываўся ў прыпол і даваў волю слязам. Яна прыціскала мяне да сябе і патрабавала нейкіх абяццанняў. Я абяцаў, вядома, але праз нейкі час усё паўтаралася. Мне як паветра не хапала сяброў. Напэўна, адзінокім сябе я пачуваў тады ўжо, хоць дакладна і не ведаў, што гэта за пачуццё такое — адзінота. І тут ён — як снег на галаву. Я настолькі абрадаваўся яго паяўленню, што прыпёрся да іх на кватэру ў той жа дзень, калі яны пераехалі. Тым больш што ісці не трэба было далёка. Пасяліліся ўсходнікі ў кватэры насупраць. Планы мае былі на той час, скажам шчыра, напалеонаўскія. «Вось з кім я цяпер буду сябраваць!» — вырашыў я. Прызнаюся, дзеля гэтага сяброўства я тады шмат чым быў здольны ахвяраваць.

У першы клас нас прывялі ў адну школу, болей таго, пасадзілі за адну парту. Ад шчасця я лётаў у нябёсах. Я навязваў яму сябе як толькі мог. Я хацеў яму спадабацца. Але сяброўства наша чамусьці не задавалася з самага пачатку. Бонза не ўспрыняў маіх намаганняў, ацаніў па-свойму мае здольнасці. Хто даў яму такую мянушку, ніхто ў класе дакладна не ведаў. Сярод шматлікіх версій самай верагоднай была, што быццам бы яго бацька па нацыянальнасці мангол. Нешта неславянскае ў яго знешнасці, безумоўна, прысутнічала, таму ўсе пагадзіліся з гэтым. Пра нейкія іншыя варыянты можна гаварыць толькі зараз, калі мінула шмат часу. Нам жа тады было не да падрабязнасцей. Бонза, ды й Бонза! Вучыўся ён кепска, і з паводзінамі ў яго былі праблемы. Асабліва ён не ладзіў з граматыкай. І чытаць ён умеў кепска. Але гэта, па ўсім відаць, турбавала яго мала. Свае недахопы інтэлектуальныя ён кампенсаваў выдатнымі фізічнымі здольнасцямі. Нашмат пазней мы даведаемся, што і са здароўем у яго былі нелады. Нічога пэўнага пра ўсходнікаў ніхто з нас тады не ведаў. Для нас гэта была закрытая тэма. Хадзілі чуткі, што нібыта яго бацька былы зэк, што адбываў ён свой тэрмін за зладзейства. Але чуткі так заставаліся чуткамі, неразгаданай тайнай. Адно, у чым мы былі больш-менш перакананыя, гэта тое, што яго бацькі займаюцца фарцоўкай, перакупляюць і перапрадаюць набытае. Займацца такімі справамі было на той час і небяспечна, і амаральна. Аднак і гэтыя скупыя і недакладныя звесткі, якімі я дзялюся з вамі цяпер, даходзілі да нас праз трэція рукі, таму ім таксама не трэба асабліва давяраць. Мая мама была не зусім задаволеная маім жаданнем пасябраваць з гэтым нелюдзем, як яна яго называла часта, і неаднойчы папярэджвала мяне:

— Не путайся ты з ім, да дабра гэта не давядзе. Нічога карыснага ён табе даць не зможа. Вы розныя…

Я згодна матляў галавой, каб не хваляваць яе, а сам употай працягваў шукаць з ім сустрэч. Скуль мне было ведаць тады сапраўдныя прычыны гэтай маёй прывязанасці да яго. Магчыма, з-за маіх няўдалых спроб пасябраваць з ім да мяне і прыляпілася тая мянушка — Гомік. Я крыўдзіўся і злаваўся на ўвесь свет. Але, каб заткнуць рот гэтым дурням, трэба было мець неабходныя фізічныя здольнасці. Іх у мяне не было. Мяне па-ранейшаму называлі дзяўчынкай.

Бонза мяне люта ненавідзеў і ігнараваў пры любой магчымасці. У дзяцінстве нас цікавяць не інтэлектуальныя здольнасці, а фізічныя. Мы чэрпаем вопыт не з кніжак, а з асабістых прыкладаў, з сапраўднага жыцця. Нічым пахваліцца ў гэтым плане я ні перад кім не мог. Я быў фізічна адсталым, і мне пры жаданні магла начысціць морду любая дзяўчына ў класе. Хто ж стане сябраваць з такім дыстрофікам? У яго атрымлівалася ўсё наадварот, ён меў неаспрэчны аўтарытэт у школе. Яго абыходзілі бокам нават нашмат старэйшыя хлопцы. Верагодна, гэтая фізічная моц у ім і вабіла мяне.

— Баяцца — значыць паважаюць, — паджучваў мяне і бацька. — Бяры прыклад, а то так і вырасцеш размазнёй.