Алесь Паплаўскі - Пастка для рэха

— Жэнька! — з крыкам кідаецца да яго Ірка, Тэрэзіна сяброўка. — А мы тут якраз узгадвалі цябе. Паехалі з намі ў…

Жэнька не слухае яе, абмінае і падыходзіць да Тэрэзы. Дзяўчына сарамліва хавае вочы.

— Чаму ты не прыйшла? Мы ж дамаўляліся сустрэцца.

— Я… Я… — збянтэжана «якае» дзяўчына і пазірае на барадатага. — Пазнаёмся, гэта Вадзік… Мастак…

Хлопец працягвае Жэніку руку і здзекліва шчурыцца.

— Зразумела… Цяпер мне ўсё зразумела, — пакрыўджана вымаўляе Жэнік. — Значыць, Вадзік… Што ж, як гаворыцца: наш Вадзік быў на ўсё гаразд, ён піяніст і педагог…

— Чаго ты чапляешся? Што табе трэба?

Голас Тэрэзы дрыжыць ад крыўды.

— Тэрэза, мне трэба пагаварыць с табою. Пайшлі…

Жэнік хапае Тэрэзу за руку.

— Нікуды я не пайду. Спачатку навучыся размаўляць, а потым…

— Што будзе потым?

Жэнік хвалюецца. Ён разумее, што перабаршчыў, аднак шлях для адступлення адрэзаны.

— Адпусці яе, — загадвае яму барадаты.

Жэнька падпарадкоўваецца. Не з-за таго, што спалохаўся гэтага хлопца, не… Ён разумее, што Тэрэза з ім усё роўна не пойдзе.

— Што ж, — ціхенька прамаўляе ён, — да пабачэння… — З агідай пазірае на барадатага: — Мастак, гаворыш?.. Ніякі ты не мастак… Капіраваць вялікіх — не значыць яшчэ тварыць самому…

Ноччу Будніку мроіцца горад — дзіўны, міфічны. Такія гарады яму мроіліся неаднойчы ўжо — вялікія, зіхоткія, у цёмным трапічным паўзмроку, як безліч перламутравых светлячкоў-агеньчыкаў. Аднак сённяшні не падобны да тых, папярэдніх, сённяшні — нашмат прыгажэйшы. Гэта нават не горад, а сховішча незлічонага багацця — скарбніца Сусвету. Аднак галоўнае адрозненне яго ад колішніх — што людзі тут валодаюць прыналежным толькі ім адным уменнем наклікаць праклёны на прышлых. Гэта Горад Пакутнікаў. Стогны людзей у ім сочацца адусюль. Стогны зліваюцца ў адзіны хор. Стогны — рэквіем Безнадзейнасці. Буднік крочыць па ціхай, бязлюднай вуліцы. І гэтая вуліца самая працяглая ў Горадзе. Ён пакорліва праходзіць яе ўсю, ад пачатку да канца. Праходзіць і спыняецца ў нерашучасці — далей тупік. Ён стаіць на краі бездані, раздушаны ўласным крыкам. Яго голас зліваецца з іншымі галасамі вар’яцкага хору — хору Пакутнікаў. І ў ім прачынаецца найвялікшая Баязлівасць, якую чалавецтва накапляла вякамі. Вярнуцца і прайсці гэтую вуліцу наноў было б найвялікшым цынізмам, і ён робіць крок наперад…

Прачынаецца ад уласнага крыку і яшчэ не пазнанай трывогі. Але гэта не трывога, гэта — страх чалавека, які задушыў толькі што сваімі ўласнымі рукамі апошнюю надзею.

Ён доўга не можа зарыентавацца. Памяшканне, у якім знаходзіцца, напоўнена ранішнім святлом. Ён адчувае нечае халоднае дрыготкае дыханне і наўмысна не адрывае вачэй ад падлогі. Яму здаецца, што гэта нішто іншае, як дыханне смерці. Страх гэты нараджае новы страх — страх перад невядомасцю. Яго розум і інтэлект не здольныя змагацца ўжо з усёй той урачыстасцю Зла, якая валадарыць у свеце. Яму здаецца, што абарвалася нейкая выратавальная сувязь з Богам… Напэўна, Бог гэтай ноччу памёр, не нарадзіўшыся. А значыць, і не было ніякай сувязі з Ім...

Але яму ўсё яшчэ хочацца жыць…

Ён устае з крэсла, у якім праседзеў усю ноч, і робіць некалькі няўпэўненых крокаў да дзвярэй. Крокі адгукаюцца ў прасторы гулкім рэхам. Напэўна, жыццё, думае ён, і ёсць гэтае рэха — рэха, якое людзі імкнуцца ўвесь час апярэджваць. Толькі ці магчыма апярэдзіць рэха? Немагчыма, бо для рэха таксама ёсць пастка. І гэтая пастка — час…

Яго слых ловіць прыглушаныя галасы. Галасы далятаюць да яго знадворку. Ён чуе асцярожныя, нетаропкія крокі. Крокі аддаляюцца. І ў пакоі ўсталёўваецца магільная цішыня. Ён хуценька апранаецца і выбягае на вуліцу. Ля парога сутыкаецца лоб у лоб з Лупонікам. Той загадкава ўсміхаецца. Аднак усмешка гэтая ўсяго толькі маска, пад якою ў сінявата-шэрых дзікаватых вачах выразна прагледжваецца нікім яшчэ не распазнаны ледзяны Сум Вечнасці. «Нікому з нас не пазбегнуць смерці, — думае Буднік. — Аднойчы вочы заплюшчацца і вечная цемра праглыне нашы безабаронныя істоты. Праглыне назаўсёды… Бо восень, на жаль, ужо непазбежнасць — тое, да чаго, хочацца нам ці не, даводзіцца прызвычайвацца ўжо...»

«Час не мяняе людзей, — упэўнены ён, — час вымушае іх прыстасоўвацца да змен, што адбываюцца не без іх удзелу».

У дзяцінстве, калі ў яго з хітрынкаю пацікавіліся, як гэта любяць рабіць толькі дарослыя, кім ён збіраецца стаць, калі вырасце, ён не задумваючыся адказаў: